კალენდარული ფეტიში არ მახასიათებს. არც საქმის დაწყებასა და რაიმე თარიღს გამოვედევნები ხოლმე. თუმცა, ხანდახან თვითონ დაგაძალებს თავს ეს ამბავი. ჰოდა – საქართველოზე და ფეხბურთზე ვწერ. ნააღდგომევი, მიცვალებულთა დღეა – ღვინით სველი საფლავების, ღვინით სავსე სუფრების, ხალვათი ქუჩების და სხვა მისთანანის ჟამი.
ხოლო ამ მხრივ საქმე ასწლეულს თუ ითვლის. ფეხბურთს და წიგნს ვგულისხმობ. საქართველოში ამ თამაშის გასიტყვებას ვგულისხმობ ანუ. დღეს რომ მსოფლიო საგამომცემლო ბაზარზე ერთ-ერთ ხელმოსათბობ საქმედ ქცეულა. ძველი ამბები ნაკლებ თუ გეცოდინებათ. არც დიდი ინტერესი გექნებოდათ და არც არქივებში ქექვის დრო. ამაში მე წაგეხმარებით. ხელი ადვილად მიმიწვდება ბოლო-ბოლო. ცოტა უფრო ახალი, ალბათ წაგიკითხავთ ან მამა-პაპათაგან გსმენიათ. გურამ ფანჯიკიძის ბესტსელერები – „მექსიკა ბურთით და უბურთოდ”, „ფეხბურთის სამშობლოში”, „ფორცა იტალია”, „მარადონა რეი” და სხვები. ყველა ოჯახში რომ უნდა შემოთაროებულიყო – ისეთი. „ვეფხისტყაოსანთან”, „დედა-ისტორიასა” და საბჭოთა ენციკლოპედიის ერთი-ორ ტომთან ერთად მაინც. არ იყო ეს მარტო სპორტის სახეობისადმი მოჭარბებული ინტერესის ამბავი. ცალი თვალით, მკითხველი რკინის ფარდის მიღმა გახედვას ლამობდა. დასავლეთის დანახვა უნდოდა. სხვა საქმეა, ტექსტი აძლევდა თუ არა ამის საშუალებას, ან თუ კი – რამდენად ზუსტად. სრულიად გასაგები მიზეზების გამო. თუმცა რაღაცას მაინც შეამჩნევდით. და მართლდებოდა ერთი ქართველი პოეტის გვიანსაბჭოთა ეპიგრამა – „ფეხბურთი მარტო თამაში და მარტო ბურთი როდია”. ზოგადად კი, ჩვენი დაუძლეველი ჟინი (რომლის დაჟინებით დაძლევასაც სამამულო ნაკრები უკვე რა ხანია ცდილობს) ფეხბურთის სიყვარულისა – უფრო სხვა ესეს საქმეა. ამაზეც დავწერ.
ჟურნალი მართვე ფეხბურთზე პუბლიცისტთა შერკინებებსაც კი გვთავაზობდა. ერთი იყო ასეთი – გურამ პეტრიაშვილი და არჩილ გოგელია დავობდნენ (ორი ნაშრომისოდენა სტატიით), შეიძლებოდა თუ არა სტადიონზე ემოციური შეძახილები და გინება, თუ უფრო აკადემიური მოქცევა სჯობდა. რომელმა გაიმარჯვა, თუნდაც ოლდ ტრაფორდის მშფოთვარე არენამ განსაჯოს.
ჟურნალი ლელო სულაც 1934 წელს ჩაისახა, თუმცა მისი ფურცლები, უმეტეს შემთხვევაში, ჩრდილოეთ კორეის დღევანდელ ტელევიზიას ჰგავდა, რომლის ინფორმაციითაც, იქაურებმა ბრაზილიის ნაკრები გააკრეს ბეჭზე და ახლაც ხარობენ. „დათბობის” მერე კრიტიკაც წამოცდათ, მაგრამ ეს „საწყობის გამგეების” გაკიცხვის პროპაგანდის ნაწილი იყო – სხვა სიმაღლეებს იშვიათად ეხებოდნენ.
ფეხბურთის შესახებ პირველი წიგნი – „თამაშის თეორია” – საქართველოში, 1910 წელს გამოვიდა. რუსულად. ქართულ ენაზე ფეხბურთის თამაშის წესები 1925 წლითაა დათარიღებული. მისი გაუმჯობესებული ვერსია, როგორც გარეკანზე აქვს მითითებული – „კომენტარიებით” და გრომოვის რედაქციით, 1934 წელს გამოსცეს. ამავე წიგნში არის ინგლისური (ან რუსული) ტერმინების გადმოქართულების პირველი სერიოზული მცდელობა. გამხიარულდებით – ზოგიერთს აქ მოგიყვანთ, სტილის დაცვით:
1. გოლკიპერი (გოლერი) – კარგუშაგი ანუ მეკარე
2. ბეკი – მცველი, მომგერებელი (მარჯვენა და მარცხენა)
3. ხავბეკი – ერგმცველი
4. ფორვარდი – მარბი
5. ინსაიდი (მარჯვენა და მარცხენა) – შუამარბი (მოიერიშე ანუ მარბი, რომელიც დგას ცქიტმარბსა და გარემარბს შორის) (მარჯვენა და მარცხენა)
6. გოლი – კარში შეგდებული ბურთი
7. გოლშტანგი – კარის გვერდითი ბოძი, კარის ბჭე
8. აუტი – გარე. ბურთის გასვლა თამაშიდან მოედნის გვერდითი ან პირითი ხაზსაზღვარს იქით
9. კორნერი – ბურთის გასვლა მოედნის პირითი ხაზსაზღვარს იქით იმ გუნდის მოთამაშის ფეხზე ან სხეულის სხვა ნაწილზე გაკარების შემდეგ, რომელსაც ეკუთვნის ეს პირითი ხაზსაზღვარი
10. ოფსაიდი – თამაშგარე
11. პენდელი – თერთმეტმეტრიანი გარტყმა
12. ფოლი – უხეში ილეთი თამაშში, ჯარიმა
13. ხეინსი – ხელი, ბურთის ხელით თამაში განზრახვით
14. ფრიკეტი – ბურთის არასწორი გადმოგდება აუტიდან
15. ობერი – ზეცდენი, ბურთის გადაფრენა კარს ზევით
16. შუტი – ფეხის გარტყმა ბურთისათვის
17. პასსი – ბურთის გადაცემა პარტნიორისთვის
18 ლაიანსმენნი – პირითი ან გვერდითი ხაზსაზღვარზე მდგომი მსაჯი
19 ხავტაიმი – ერგხანი, ათწუთიანი შესვენებით განსაზღვრული თამაში ნახევარი (45 წუთის თამაში)
მსოფლიო ომის შემდეგაც დაახლოებით ასეთი წიგნები იწერებოდა. ცოტა უფრო გვიან გაჩნდა რამდენიმე სენტიმენტალური მოგონება პაიჭაძეზე, ჩოხელზე. უფრო აქეთ – მეტრეველზე, მესხზე. მერე ის ცნობილი გამოცემები, ზევითაც რომ აღვნიშნეთ. მერე დინამოს საგა, თასების თასზე და ეროვნული საფეხბურთო ფოლკლორის დაბადება. ლექსები. სიმღერები. ერთი-ორი პროზაული მცდელობაც. 90-ინების დასაწყისი შესაბამისი დუმილი იყო. ახლა ერთი-ორი კარგი ესეისტი თუ შემოგვრჩა და ამდენივე ჟურნალისტი. არც წიგნები გამოდის. არადა – დიდი მასალაა. არადა – სარბიელის თაობა ამ მხრივ დიდ იმედებს იძლეოდა. თუმცა რატომ წარსულში. ახლაც იძლევა. ფეხბურთს უსათუოდ უხდება სიტყვა. მეტიც – უსიტყვო ფეხბურთი ფერმკრთალია. მიცვალებულთა დღესავით.
