საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ საქართველოს განათლების სისტემაში კერძო სკოლების ფუნქციონირება განახლდა. მიუხედავად განვითარების ოცი წლისა, განათლების კერძო სექტორის დამოუკიდებლობა და მდგრადობა ჯერ კიდევ მცირეა. საქართველოს კერძო სკოლების სისუსტის ზოგიერთ ინდიკატორად საქართველოში მათი სახელმწიფოზე დამოკიდებულება და შიდა ფინანსური მდგრადობისთვის მნიშვნელოვანი ინსტრუმენტების ნაკლებობა შეიძლება ჩაითვალოს.
საქართველოში 2009-2010 სასწავლო წლის დაწყებისთვის 283 კერძო სკოლა იყო, რომლებშიც დაახლოებით 48000 მოსწავლე სწავლობდა. ეს ჩვენი მოსწავლეების დაახლოებით რვა პროცენტია. კერძო სკოლების რაოდენობა ბოლო ათწლეულის განმავლობაში იზრდება. დიდი ნახტომი ამ მხრივ 2005-06 წლებში მოხდა (იხ. გრაფიკი). ამ ცვლილების მიზეზი ბევრია, მაგრამ, სავარაუდოდ, ყველაზე მნიშვნელოვანი ამ პერიოდში ეკონომიკური ზრდა და საგანმანათლებლო პოლიტიკაა. სწორედ ამ დროს შემოვიდა სასკოლო განათლების სისტემის მართვის ახალი მოდელი. სახელმწიფომ თავის ფუნქციად აირჩია არა იმდენად სასწავლო დაწესებულების, რამდენადაც მოსწავლის დაფინანსება. სასწავლო ვაუჩერით მიღებულ სახელმწიფო დაფინანსებას მშობელი ამ დროიდან, საკუთარი არჩევანის მიხედვთ, კერძო ან საჯარო სკოლაში ხარჯავს. შედეგად, კერძო სკოლები დღეს დაახლოებით ოც მილიონ ლარს იღებენ სახელმწიფო ბიუჯეტიდან. საგანმანათლებლო პოლიტიკის შედეგი კერძო სკოლების რაოდენობასთან ერთად მათი მოსწავლეების რაოდენობის ზრდაც იყო. მონაცემებზე დაკვირვებით, ორი ტენდენცია იკვეთება. ცხადია, რომ მოსწავლეების რაოდენობის ზრდა ბოლო ათწლეულში მუდმივია. მეორე ტენდენციის აღმოჩენა კი მეტ დაკვირვებას საჭიროებს. ჩვენთან სისტემას საშუალოდ ხუთი წელი სჭირდებოდა იმისთვის, რომ კერძო სკოლებში მოსწავლეების რაოდენობა დაახლოებთ ათი ათასი ბავშვით გაზრდილიყო. 2005 წელს კი იგივე ცვლილება ერთ წელიწადში მოხდა.
სახელმწიფო დაფინანსების გაზრდას სახელმწიფოზე დამოკიდებულების გაზრდაც მოჰყვება. დღეს სახელმწიფო უფრო მეტად ერევა კერძო სკოლების ფუნქციონირებაში. ეს გამოიხატება სასწავლო გეგმის უფრო მეტ სტანდარტიზაციაში, სასკოლო ატესტატების გაცემის ახალ სისტემაში ერთიანი გამოცდების გზით და სკოლების ე.წ. ბრენდინგის შემოთავაზებული სისტემით. ეს უკანასკნელი კერძო სკოლებს უბიძგებს, საკუთარი წარმატების კრიტერიუმები შეცვალოს (ზოგიერთ შემთხვევაში უარესობისკენ) სახელმწიფოს მხრიდან გარკვეული შეღავათების სანაცვლოდ.
სასკოლო ვაუჩერებმა გააჩინა კერძო სკოლების დაფინანსების ალტერნატიული წყარო. მაგრამ ძირითადი შემოსავალი, მანამდეც და ახლაც, მაინც მოსწავლეების მიერ გადახდილი სწავლის გადასახადებია. იშვიათ შემთხვევაში სკოლებს ჰყავთ სპონსორები ან პარტნიორი ორგანიზაციები, რომლებიც მათ აფინანსებენ. უმეტესად ეს საწყის ინფრასტრუქტურულ განვითარებას გულისხმობს და იშვიათად სკოლის მიმდინარე ხარჯების (კომუნალური ხარჯები და ხელფასები) დაფინანსებას. ასევე იშვიათია დასავლეთში გავრცელებული წარმოებისა და განათლების სფეროს პარტნიორობის ნიმუშები.
საქართველოში არ არსებობს არც ერთი კერძო სკოლა, რომელსაც საკუთარი ინსტიტუციური განვითარების ფონდი (ე.წ. Endowment) აქვს. აშშ კერძო სკოლებისა და უნივერსიტეტების ინსტიტუციურ ფონდებში მნიშვნელოვანი ფინანსური შემოწირულობებით აკუმულირებული თანხები სპეციალურად შექმნილი საბჭოს მიერ განიკარგება. ფონდის ძირითადი ნაწილის ინვესტირება აქციებში ხდება. ყოველწლიურად მხოლოდ მოგების ნაწილი იხარჯება. დანარჩენი თანხა კი ისევ ფონდის გაზრდასა და შენარჩუნებას ხმარდება. ამგვარი ფონდები ეხმარება სკოლებს სტაბილური შემოსავლის შენარჩუნებაში. ზოგიერთ შემთხვევაში ეს შემოსავლები მოსწავლეებისთვის გადასახადების შემსუბუქებას ხმარდება.
ინსტიტუციური ფონდების მსგავსი იდეა ჩვენთანაც არსებობდა. ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელი ასოციაციის მიერ დაარსებული ქართულენოვანი სკოლები ძირითადად მეწარმეთა და არისტოკრატიის შემოწირულობით ფინანსდებოდა. იაკობ გოგებაშვილის ანდერძში სწორედ ინსტიტუციური ფონდის პირველი ჩანასახებია. ის საკუთარ ქონებას და სახელმძღვანელოების გაყიდვიდან მიღებულ მოგებას წერა-კითხვის გამავრცელებელ საზოგადოებას უტოვებს. მისი თხოვნით, საზოგადოება ჯერ უნდა დაელოდოს კონკრეტულ თანხამდე ფონდის გაზრდას და შემდეგ უნდა დაიწყოს მოგების გამოყენება სკოლების დაფინანსებისთვის. სამწუხაროდ, საბჭოთა ხელისუფლებამ არა მხოლოდ ეს იდეა გააქრო დროებით ჩვენი საგანმანათლებლო სივრციდან, არამედ თავად გოგებაშვილის და სხვა მისთანების ფინანსური კონტრიბუციების შედეგად შექმნილი კერძო ფონდებიც მიითვისა.
ვაუჩერული დაფინანსების შემოსვლა მნიშვნელოვანი ცვლილება იყო, რომელმაც ათასობით მოსწავლის შესაძლებლობაზე იმოქმედა. თუ განათლების სფეროს სახელმწიფო დაფინანსება გაიზარდა, შესაძლოა, კერძო სკოლებში მოსწავლეების რაოდენობაზე ამან დადებითად იმოქმედოს. თუმცა, თუ სახელმწიფოს უკანასკნელ ინიციატივებს გავითვალისწინებთ, ამან, შესაძლოა, კერძო სკოლების დამოუკიდებლობა კიდევ უფრო შეამციროს. ეს კი, შესაძლოა, უარყოფითად აისახოს მათ ინოვაციურ პოტენციალზე. ახლო მომავალში მნიშვნელოვანი იქნება კერძო სკოლებისთვის მათი ფინანსური მდგრადობის ინსტრუმენტების განვითარება, რაც, ძირითადად, ბიზნესის სფეროსთან თანამშრომლობითა და ინსტიტუციური ფონდების განვითარების გზით იქნება შესაძლებელი.
საქართველოში 2009-2010 სასწავლო წლის დაწყებისთვის 283 კერძო სკოლა იყო, რომლებშიც დაახლოებით 48000 მოსწავლე სწავლობდა. ეს ჩვენი მოსწავლეების დაახლოებით რვა პროცენტია. კერძო სკოლების რაოდენობა ბოლო ათწლეულის განმავლობაში იზრდება. დიდი ნახტომი ამ მხრივ 2005-06 წლებში მოხდა (იხ. გრაფიკი). ამ ცვლილების მიზეზი ბევრია, მაგრამ, სავარაუდოდ, ყველაზე მნიშვნელოვანი ამ პერიოდში ეკონომიკური ზრდა და საგანმანათლებლო პოლიტიკაა. სწორედ ამ დროს შემოვიდა სასკოლო განათლების სისტემის მართვის ახალი მოდელი. სახელმწიფომ თავის ფუნქციად აირჩია არა იმდენად სასწავლო დაწესებულების, რამდენადაც მოსწავლის დაფინანსება. სასწავლო ვაუჩერით მიღებულ სახელმწიფო დაფინანსებას მშობელი ამ დროიდან, საკუთარი არჩევანის მიხედვთ, კერძო ან საჯარო სკოლაში ხარჯავს. შედეგად, კერძო სკოლები დღეს დაახლოებით ოც მილიონ ლარს იღებენ სახელმწიფო ბიუჯეტიდან. საგანმანათლებლო პოლიტიკის შედეგი კერძო სკოლების რაოდენობასთან ერთად მათი მოსწავლეების რაოდენობის ზრდაც იყო. მონაცემებზე დაკვირვებით, ორი ტენდენცია იკვეთება. ცხადია, რომ მოსწავლეების რაოდენობის ზრდა ბოლო ათწლეულში მუდმივია. მეორე ტენდენციის აღმოჩენა კი მეტ დაკვირვებას საჭიროებს. ჩვენთან სისტემას საშუალოდ ხუთი წელი სჭირდებოდა იმისთვის, რომ კერძო სკოლებში მოსწავლეების რაოდენობა დაახლოებთ ათი ათასი ბავშვით გაზრდილიყო. 2005 წელს კი იგივე ცვლილება ერთ წელიწადში მოხდა.
სახელმწიფო დაფინანსების გაზრდას სახელმწიფოზე დამოკიდებულების გაზრდაც მოჰყვება. დღეს სახელმწიფო უფრო მეტად ერევა კერძო სკოლების ფუნქციონირებაში. ეს გამოიხატება სასწავლო გეგმის უფრო მეტ სტანდარტიზაციაში, სასკოლო ატესტატების გაცემის ახალ სისტემაში ერთიანი გამოცდების გზით და სკოლების ე.წ. ბრენდინგის შემოთავაზებული სისტემით. ეს უკანასკნელი კერძო სკოლებს უბიძგებს, საკუთარი წარმატების კრიტერიუმები შეცვალოს (ზოგიერთ შემთხვევაში უარესობისკენ) სახელმწიფოს მხრიდან გარკვეული შეღავათების სანაცვლოდ.
სასკოლო ვაუჩერებმა გააჩინა კერძო სკოლების დაფინანსების ალტერნატიული წყარო. მაგრამ ძირითადი შემოსავალი, მანამდეც და ახლაც, მაინც მოსწავლეების მიერ გადახდილი სწავლის გადასახადებია. იშვიათ შემთხვევაში სკოლებს ჰყავთ სპონსორები ან პარტნიორი ორგანიზაციები, რომლებიც მათ აფინანსებენ. უმეტესად ეს საწყის ინფრასტრუქტურულ განვითარებას გულისხმობს და იშვიათად სკოლის მიმდინარე ხარჯების (კომუნალური ხარჯები და ხელფასები) დაფინანსებას. ასევე იშვიათია დასავლეთში გავრცელებული წარმოებისა და განათლების სფეროს პარტნიორობის ნიმუშები.
საქართველოში არ არსებობს არც ერთი კერძო სკოლა, რომელსაც საკუთარი ინსტიტუციური განვითარების ფონდი (ე.წ. Endowment) აქვს. აშშ კერძო სკოლებისა და უნივერსიტეტების ინსტიტუციურ ფონდებში მნიშვნელოვანი ფინანსური შემოწირულობებით აკუმულირებული თანხები სპეციალურად შექმნილი საბჭოს მიერ განიკარგება. ფონდის ძირითადი ნაწილის ინვესტირება აქციებში ხდება. ყოველწლიურად მხოლოდ მოგების ნაწილი იხარჯება. დანარჩენი თანხა კი ისევ ფონდის გაზრდასა და შენარჩუნებას ხმარდება. ამგვარი ფონდები ეხმარება სკოლებს სტაბილური შემოსავლის შენარჩუნებაში. ზოგიერთ შემთხვევაში ეს შემოსავლები მოსწავლეებისთვის გადასახადების შემსუბუქებას ხმარდება.
ინსტიტუციური ფონდების მსგავსი იდეა ჩვენთანაც არსებობდა. ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელი ასოციაციის მიერ დაარსებული ქართულენოვანი სკოლები ძირითადად მეწარმეთა და არისტოკრატიის შემოწირულობით ფინანსდებოდა. იაკობ გოგებაშვილის ანდერძში სწორედ ინსტიტუციური ფონდის პირველი ჩანასახებია. ის საკუთარ ქონებას და სახელმძღვანელოების გაყიდვიდან მიღებულ მოგებას წერა-კითხვის გამავრცელებელ საზოგადოებას უტოვებს. მისი თხოვნით, საზოგადოება ჯერ უნდა დაელოდოს კონკრეტულ თანხამდე ფონდის გაზრდას და შემდეგ უნდა დაიწყოს მოგების გამოყენება სკოლების დაფინანსებისთვის. სამწუხაროდ, საბჭოთა ხელისუფლებამ არა მხოლოდ ეს იდეა გააქრო დროებით ჩვენი საგანმანათლებლო სივრციდან, არამედ თავად გოგებაშვილის და სხვა მისთანების ფინანსური კონტრიბუციების შედეგად შექმნილი კერძო ფონდებიც მიითვისა.
ვაუჩერული დაფინანსების შემოსვლა მნიშვნელოვანი ცვლილება იყო, რომელმაც ათასობით მოსწავლის შესაძლებლობაზე იმოქმედა. თუ განათლების სფეროს სახელმწიფო დაფინანსება გაიზარდა, შესაძლოა, კერძო სკოლებში მოსწავლეების რაოდენობაზე ამან დადებითად იმოქმედოს. თუმცა, თუ სახელმწიფოს უკანასკნელ ინიციატივებს გავითვალისწინებთ, ამან, შესაძლოა, კერძო სკოლების დამოუკიდებლობა კიდევ უფრო შეამციროს. ეს კი, შესაძლოა, უარყოფითად აისახოს მათ ინოვაციურ პოტენციალზე. ახლო მომავალში მნიშვნელოვანი იქნება კერძო სკოლებისთვის მათი ფინანსური მდგრადობის ინსტრუმენტების განვითარება, რაც, ძირითადად, ბიზნესის სფეროსთან თანამშრომლობითა და ინსტიტუციური ფონდების განვითარების გზით იქნება შესაძლებელი.