ძილი ჩვენი არსობისა



დამქანცველი დღის შემდეგ რბილ, ფაფუკ ბალიშში თავის ჩარგვა, ფუმფულა საბანში გახვევა და დილამდე ძილი, ადამიანთა უმრავლესობისთვის, დიდი სიამოვნებაა. ზოგიერთი ჩვენგანი, იმავეს გამეორებაზე, არც დღის განმავლობაში იტყოდა უარს. თუმცა, სულ უფრო ხშირად შეხვდებით ისეთ ადამიანებს, ვისთვისაც ძილი დროის ფუჭად ფლანგვასთან ასოცირდება. გასაკვირი არც არის – თანამედროვე ცხოვრების ტემპი დროს სულ უფრო დიდ ფასს ადებს. ამიტომაც, „უმოქმედო” მდგომარეობაში ყოფნისათვის, ბევრს მხოლოდ რამდენიმე საათი თუ ემეტება. არიან ისეთებიც, ვისთვისაც ლოგინი უძილობით გამოწვეულ ტანჯვასთან ასოცირდება. მოზრდილი პაციენტების თითქმის 50%, ცხოვრების გარკვეულ მონაკვეთზე, ჩაძინებისა და ადრეული გამოღვიძების პრობლემას მაინც უჩივის. 

ალბათ ყველამ იცის, რომ ძილი ჩვენი ჯანმრთელობისთვის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ფაქტორია. ამ დროს ორგანიზმის „გადატვირთვა” ხდება. მაგრამ რა უნდა ვქნათ, თუ უძილობა გვიტევს, ან დაძაბული რეჟიმი სათანადოდ გამოძინების საშუალებას არ გვაძლევს? მეცნიერები ამბობენ, რომ მთავარია არა რამდენ ხანს, არამედ როგორ გვძინავს.
 
პირველ რიგში, უნდა გავითვალისწინოთ, რომ ძილ-ღვიძილის ციკლის დარღვევა სერიოზულ პრობლემებს იწვევს. ეს მსოფლიოში მოსახლეობის დაახლოებით 28-45%-ს აღენიშნება. ძილის დარღვევების მაჩვენებელი ჩვენთანაც მაღალია. საქართველოში ძილის ასოციაციის პრეზიდენტის, მაია ჯიბლაძის თქმით, ციკლის დარღვევა განსაკუთრებით ხშირი ქალებში, ხოლო ასაკობრივი კატეგორიის მიხედვით – ხანშიშესულებშია. 60 წლის ზემოთ ასაკის ადამიანები, ახალგაზრდებზე  ხშირად უჩივიან გატეხილ ძილს.
 
ძილი ნელი (Non-Rapid Eye Movement) და სწრაფი (REM) ფაზისაგან შედგება. სწორედ ამ ფაზების ერთობლიობა წარმოქმნის ძილ-ღვიძილის ციკლს, რომელიც ჯანმრთელ ადამიანს ღამის განმავლობაში 4-6-ჯერ უმეორდება. საქმე ისაა, რომ ძილის ავკარგიანობას ფაზების მოწესრიგებული მონაცვლეობა განსაზღვრავს და არა საათების რაოდენობა. შეიძლება, ყოველდღიურად ათ საათსაც იძინოთ, მაგრამ მეორე დღეს მაინც გამოუძინებელი იყოთ. 
 
 ბევრი რამ დამოკიდებულია იმაზე, თუ რომელ ფაზაში იმყოფებით იმ დროს, როდესაც იღვიძებთ. ნელი ძილის პირველ ორ ეტაპზე ადამიანს ზერელედ სძინავს. ასეთ დროს გაღვიძება უფრო ადვილი, ძილის უკმარისობის შეგრძნება კი ნაკლებია. ზერელეს ღრმა ძილი მოსდევს. თუ მაღვიძარამ ძილის ამ ფაზაში დარეკა, გამოფხიზლება ნამდვილად გაგიჭირდებათ. ჩაძინებიდან 70-90 წუთის შემდეგ, ნელს სწრაფი ძილის ფაზა ენაცვლება. სიზმრებს  სწორედ ამ დროს ვხედავთ. თუ სწრაფი ძილისას გაგეღვიძებათ, სიზმარიც გემახსოვრებათ. წინააღმდეგ შემთხვევაში – არა. ზრდასრულ ადამიანებში ძილის 75%-ს ნელი, ხოლო 25%-ს სწრაფი ძილი შეადგენს. ასაკის მატებასთან ერთად, ძილის სტრუქტურაც იცვლება. მცირდება მისი საერთო ხანგრძლივობა.
 
 ბუნებრივია, სწორად გამოძინების მიზნით, ძილის ფაზების გამოთვლა და რეგულირება რთულია. უფრო მარტივი გამოსავალი რეჟიმის დაცვაა – ერთსა და იმავე დროს დაძინება და გაღვიძება. რაც მთავარია, ასე უნდა გააკეთოთ შაბათ-კვირასაც, დაძაბული კვირის მანძილზე უძილობის კომპენსირებისთვის, უიკენდზე ზედმეტი ძილი კი არ გამოგადგებათ.
 
ძილის დარღვევა თქვენს აქტიურობასა და ეფექტიანობაზე აისახება. თუ სისუსტეს, დაღლილობას, გონებრივი მუშაობის შენელებას გრძნობთ, ჩავარდნები გაქვთ მეხსიერებაში, ადვილად ღიზიანდებით, უჩივით დეპრესიას, მოტივაციისა და აქტიურობის დაქვეითებას, დაკარგული გაქვთ ინტერესი, ის დროა, ძილს მეტი სერიოზულობით მოეკიდოთ.
 
დარღვევა კი მრავალგვარი შეიძლება იყოს. მაგალითად, სომნამბულიზმი – როდესაც ადამიანი ლოგინიდან დგება და მძინარე დაეხეტება. ამ პრობლემის მქონეებს მთვარეულებს ვეძახით. დარღვევებს შორის ყველაზე გავრცელებული ინსომნიაა. ამ დროს ადამიანს უჭირს ჩაძინება, აწუხებს წყვეტილი ძილი, მალე ეღვიძება. რიგ შემთხვევებში ჭარბი ძილი და უძილობა ერთმანეთს ენაცვლება. უფრო მარტივად ხდება წონის აკრეფაც, რადგან ნახშირწყლების მიღების მოთხოვნილება იმატებს. ხანდახან ინსომნია სეზონურია – ზამთრის ინსომნიას მეცნიერებმა ზამთრის ბლუზი, ანუ ზამთრის სევდა შეარქვეს. 
 
უძილობის პრობლემას, როგორც წესი, ანტიდეპრესანტებითა და მასტიმულირებელი საშუალებებით მკურნალობენ. ხშირად ხდება, რომ ამ პრეპარატებს პრობლემის მქონე ადამიანები საკუთარ თავს „უნიშნავენ”. ყველა ასეთ პრეპარატს გვერდითი ეფექტები აქვს, ამიტომ აუცილებელია, მათი მიღება ექიმის დანიშნულებით მოხდეს. შეუძლებელია, თავად განსაზღვრო ის მედიკამენტი, სამკურნალო დოზა და მისი მიღების ხანგრძლივობა, რომელიც ორგანიზმს სჭირდება. თვითმკურნალობას, შესაძლოა, სიკვდილიც კი მოჰყვეს.
 
ძილის პრობლემები მაშინ ჩნდება, როცა სტრესის მაჩვენებელი პერმანენტულად მაღალია, კვების რეჟიმი დარღვეულია და არც რაციონია სრულფასოვანი. ადამიანი არ ან ვერ იცავს ძილ-ღვიძილის რიტმს, თამბაქოს აქტიური მომხმარებელია, თან მოწევა განსაკუთრებით ძილის წინ უყვარს და ალკოჰოლურ სასმელსაც ხშირად ეტანება. როგორც მეცნიერები ამბობენ, ამას გენეტიკური ფაქტორებიც ემატება.
 
მართალია, მისი როლი ბოლომდე შესწავლილი არ არის, თუმცა, მიჩნეულია, რომ სწორედ გენეტიკა და აღზრდის მეთოდი განსაზღვრავს
ძილის ინდივიდუალურ მოთხოვნილებასა და ცირკადულ (ბიოლოგიური საათის) ხანგრძლივობას. ამიტომ თუ პატარას ძილის რეჟიმი ადრეული ასაკიდან მოწესრიგებული აქვს, გამომუშავებული ჩვევის წყალობით, ზრდასრულ ასაკში ის სტრესთან გამკლავებასაც უკეთ ახერხებს. 
 

კომენტარები