შიშითა და თრთოლვით

 – Прокляну!
– Слушай, батюшка, четвертый день,
как птичка, на дереве сижу, может хватит?
„არ დაიდარდო”

წლის 17 დეკემბერს საქართველოს პატრიარქმა დავით პაიჭაძის გახმაურებული გადაცემის საპასუხოდ განაცხადა: „მე არ შევდივარ კამათში და არც შევალ კამათში მათთან. მაგრამ მინდა გავაფრთხილო, მამაშვილურად მინდა გავაფრთხილო, რომ ღმერთი დაუსჯელს არ დატოვებს და მერე ნუ იტყვიან, თუ რატომ გვსჯის ღმერთიო”.

მე არ ვიტყოდი, რომ ეს არ იყო კარგი პასუხი. ეს კარგზე უკეთესი პასუხი იყო, განმსჭვალული არა უბრალოდ მამაშვილური, არამედ ღრმა ქრისტიანული სიყვარულის სულისკვეთებით...

საქართველოს პრეზიდენტმა მაშინ, მართალია არა უშუალოდ ამ ხდომილებასთან დაკავშირებით, მაგრამ იმ დღეებში, იმაზე უკეთესი ვერაფერი მოიფიქრა, რომ საქართველოს ეკლესიის საჭეთმპყრობელს, რომელიც დაჟინებით ითხოვდა შემოქმედისგან უძღები შვილების დასჯას, მეორე ილია უწოდა.

წინა კვირას მეორე ილიამ, გაგიკვირდებათ და, გააპროტესტა ის ფაქტი, რომ ოცდამეერთე საუკუნეში საქართველოს პარლამენტმა ეკლესიური გაერთიანებების შესახებ კანონის მიღებით აღუდგინა რელიგიურ გაერთიანებებს ის უფლებები, რომელიც მეოცე საუკუნის დასაწყისში ბოლშევიკების შემოსვლის შემდეგ წაერთვათ. დავაზუსტებ, რომ 1921 წლის 15 აპრილის საქართველოს რევკომის 21-ე დადგენილების მე-14, მე-15 მუხლების თანახმად, „არც ერთ საეკლესიო და სარწმუნოებრივ საზოგადოებას არ აქვს უფლება, იქონიოს საკუთრება. მათ არ აქვთ იურიდიული პირის უფლება, საქართველოს რესპუბლიკაში არსებული საეკლესიო და სარწმუნოებრივ საზოგადოებათა მთელი ქონება გამოცხადებულია სახალხო კუთვნილებად”.

2011 წლის 5 ივნისს კი საქართველოს პარლამენტის გადაწყვეტილებით რელიგიურ გაერთიანებებს მიეცათ საჯარო სამართლის იურიდიულ პირად დარეგისტრირების უფლება.

საპატრიარქომ საქართველოს პარლამენტს მოსთხოვა კანონის მიღების პროცესის შეჩერება.
მოთხოვნის დაუკმაყოფილების შემდეგ კი განაცხადა, რომ „შეთანხმება ვერ შედგა, რაც მეტად სამწუხაროა, რადგან აწ უკვე მიღებული კანონი ეწინააღმდეგება როგორც ეკლესიის, ისე ქვეყნის ინტერესებს. ვფიქრობთ, ეს კანონი თავის უარყოფით შედეგებს ახლო მომავალშივე გამოიღებს, რაზეც პასუხისმგებლობა ხელისუფლებას ეკისრება”.

ამ კეთილისმსურველი წინასწარმეტყველების ფონზე პატრიარქმა მშვიდობა უკვე საქართველოს პრეზიდენტს უსურვა.
წინა ექვსი თვის გამოცდილებამ პატრიარქი ალბათ დაარწმუნა, რომ ღმერთი არც ისე სწრაფად იწყებს საპატრიარქოს მოთხოვნების შესრულებას სადამსჯელო ღონისძიებების შესრულების თაობაზე. შესაბამისად, პატრიარქმა, იგივე მოთხოვნით უკვე სასულიერო პირებსა და მრევლს მიმართა, რის შემდეგაც ჩვენ თბილისის ქუჩებში ტკბილად მოუბარი ხალხი ვიხილეთ.

მუქარა – ეს არის ერთადერთი პასუხი და ერთადერთი სულისკვეთება, რომლითაც საუბრობს საქართველოს პატრიარქი.
უცნაური რამაა ეს ცხოვრება, ბოლო წლებში ცოტა არ წამიკითხავს იმის შესახებ, თუ როგორ იბადება ტოტალიტარიზმი, მაგრამ, გაგიკვირდებათ და, მხოლოდ შარშან გაზაფხულზე და წელს ზაფხულში თბილისის ქუჩებში ცხადად დავინახე ეს.

ჩვენ 20 წელია ვცხოვრობთ მუდმივი მუქარის ქვეშ. დავბრუნდეთ იქ, საიდანაც წამოვედით. რუსეთმა, საბჭოეთის წარსული არა მხოლოდ საკუთარ წარსულად, არამედ მომავლადაც გამოაცხადა. რუსეთი იძირება ისტორიაში და ცდილობს მის გარშემო ქვეყნები ამ მორევში ჩაითრიოს. ჩვენ მოგვპარეს მეოცე საუკუნე. საწყენი იქნება, თუ დავკარგავთ ოცდამეერთესაც.

მუქარა არაერთხელ იქცა რეალობად, არაერთი ომი გადავიტანეთ, მაგრამ ავად თუ კარგად, ფეხზე ვდგავართ. ადამიანის, საზოგადოების დასათრგუნად მუქარა საკმარისი არაა, რადგან შიში რაციონალურია. ის ყოველთვის რეალობას გვიჩვენებს. სიტუაციის ადეკვატური აღქმით იწყება კონცენტრაცია, ილუზიებისგან თავის დაღწევა, ქმედება, რაციონალური ქმედება.

არა, მტერთან პირისპირ დგომით არ ითრგუნები. დასათრგუნად აუცილებელია, მუქარა მოდიოდეს არა კონკრეტული ობიექტისგან, არამედ იყოს ყოვლისმომცველი, განუსაზღვრელი, უხილავი. რეალობას კი ვეღარ აღიქვამენ მაშინ, როდესაც თავად აღმქმელი იკარგება, ქრება, როდესაც კარგავ საკუთარ თავს. ამ შემთხვევაში, საშიშროება აღარ მომდინარეობს გარედან, რადგან შენ თვითონ ხდები საშიში.

როდესაც ფეხქვეშ მიწა გეცლება, ეს უკვე შიში აღარაა. საკუთარი თავის დაკარგვა ძრწოლას გგვრის.

გეშინია, როდესაც რაღაცას გართმევენ, ძრწოლა მოდის, როდესაც რაღაცას კარგავ.

მე-19 საუკუნემდე რწმენას გვართმევდნენ. რუსეთთან შეერთების შემდეგ რწმენა დავკარგეთ. ის, რამაც საბჭოეთი თითქმის გარდაუვალ რეალობად აქცია, სწორედ ერთმორწმუნე რუსეთთან ასწლიანი კავშირის შედეგი იყო.

რწმენის დაკარგვის მიზეზი საკუთარ თავთან გაუცხოებაა. როდესაც გრძნობ, ხედავ, რომ შენი რწმენა შენი აღარაა, რაღაც სხვაა, უცხო. ფორმალურად რუსებმა გააუქმეს ქართული ეკლესია, მაგრამ სინამდვილეში გაცილებით ღრმა და მნიშვნელოვანი პროცესი წარიმართა. მოხდა ჩანაცვლება. თითქოს არაფერი შეცვლილა, ერთმორწმუნეობის სახელით ფაქტობრივად სხვა სარწმუნოება შემოვიდა. რადგან ქართველი მე-19 საუკუნემდე ეროვნება არაა, ეს სარწმუნოება იყო. ვახუშტისთან წერია: უკეთუ ჰკითხო ქართველსა ანუ იმერსა, მესხსა, ჰერკახსა რა რჯულის ხარ, წამს მოგიგებს: „ქართველი”. მე-19 საუკუნეში ქართველი სარწმუნოებით არ დაუპყრიათ. რუსეთში ეს იდენტობა უბრალოდ გაქრა. უმტკივნეულოდ, შეუმჩნევლად, უგზო-უკვლოდ. გაქრა, როგორც შეიძლება გაქრე მხოლოდ სარკეში, როდესაც საკუთარი თავის სანახავად ჩაიხედავ და დამშვიდდები. რუსული მართლმადიდებლობა ჩვენთვის ჯადოსნური სარკე იყო, სადაც ჩვენ ჩავიხედეთ და ვკითხეთ: ვინ არის, სარკევ, ამ ქვეყანაზე ყველაზე ლამაზი, ძლიერი და მდიდარი? სარკიდან ოქროსგუმბათებიანი მესამე რომის იმპერია გვიყურებდა. მე-19 საუკუნის მერე, ჩვენ სარწმუნოებით ქართველები აღარ ვართ, ჩვენ რუსული მართლმადიდებლობა მივიღეთ.

მე-19 საუკუნეში, საქართველოში არ მომხდარა სასულიერო და საერო სივრცის გამიჯვნა. სასულიერო სივრცე ქართველებისთვის უბრალოდ გაქრა. სასულიერო სფეროდან გამოძევებული ქართველი საერო სივრცეში გადასახლდა. მეცხრამეტე საუკუნის ბოლოსა და მეოცე საუკუნის დასაწყისში სასულიერო პირების მიერ ქართული ეკლესიის დამოუკიდებლობისათვის დაწყებული მოძრაობაც კი, როგორც ამას თავადაც აცნობიერებდნენ, უფრო საერო, ნაციონალური მოძრაობა იყო, რომელიც სამოციანელთა სულისკვეთებას ეფუძნებოდა.

21 წელს, ბოლშევიკების შემოსვლის შემდეგ, ამბროსი ხელაია და საკათალიკოსო საბჭოს სხვა წევრები, სწორედ (და უფრო) საქართველოს ნაციონალური ინტერესებიდან გამომდინარე, უპირისპირდებიან ბოლშევიკებს. დაკითხვისას ამბროსი ხელაია იმასაც კი ამბობს, რომ არც მენშევიკებთან გვქონდა კარგი ურთიერთობა, მაგრამ ის ხელისუფლება ჩემმა ხალხმა აირჩიაო.

დავიკარგეთ იმდენად, რომ როდესაც გახსენებას ვიწყებთ, თუ საით დავბრუნდეთ, ვბრუნდებით ისევ იქ, სადაც საკუთარი თავი ბოლოს დავინახეთ. ვბრუნდებით სარკეში, უფრო ზუსტად კი, რუსეთში, მაგრამ ამ რუსულ ორთოდოქსიას, უკვე საბჭოთა მართლმადიდებლობაც ემატება, არანაკლებ მომხიბლავი, მდიდარი და ძლევამოსილი. პარადოქსია, მაგრამ ის, რაც საბჭოთა ხელისუფლებამ შეინარჩუნა და აღაზევა ეკლესიაში, შესაძლოა, გაცილებით დიდი დანაშაულია კაცობრიობის წინაშე, ვიდრე ის ტერორი და განადგურება, რასაც საბჭოეთის არსებობის განმავლობაში ჰქონდა ადგილი. 1939 წლამდე სტალინი თითქმის სრულად ანადგურებს ეკლესიას. 1943 წლის მონაცემებით, მაგალითად, საქართველოში, მხოლოდ 21 მოქმედი ეკლესიაა დარჩენილი. მაგრამ ამ დროიდან პოლიტიკა იცვლება. 1943 წელს სწორედ სტალინის ინიციატივით იკრიბება რუსეთის წმინდა სინოდი, რათა აირჩიონ პატრიარქი. იწყება ეკლესიების ახლად გახსნა. იხსნება სასულიერო აკადემიები და იწყება ახალი პლეადის სასულიერო პირების ჩამოყალიბება. სასულიერო პირები ეკლესიებში ხელისუფლებასთან შეთანხმებით ინიშნებოდნენ. ძნელია, ამ ეტაპიდან ისაუბრო ეკლესიის შესახებ, ეს უფრო საბჭოთა ეკლესია იყო, რომელიც ასრულებდა კონკრეტულ მისიას.

პირველი – ნაცისტები ოკუპირებულ ტერიტორიებზე ეკლესიებს ხსნიდნენ და პოლიტიკურად აშკარად არამიზანშეწონილი იყო მათი დახურვა საბჭოთა კონტროლის აღდგენის შემდეგ.

მეორე – მისი არსებობა და პირობების გაუმჯობესება საერთაშორისო თანამეგობრობისთვის იყო არგუმენტი, რომ საბჭოეთში არსებობს რწმენის თავისუფლება. ამას მოკავშირეები ითხოვდნენ (სხვათა შორის, ეს დასავლეთის ის ქვეყნებია, რომელთაც დღემდე გულმოდგინედ უპირისპირდება მართლმადიდებლური ეკლესია თავისი რიტორიკით). როდესაც სტალინმა რუსეთის მომავალ პატრიარქს სთხოვა ეპასუხა, რამდენი დრო დასჭირდებოდა სინოდის მოწვევასა და პატრიარქის არჩევას, ამ უკანასკნელმა უპასუხა, ერთი თვეო. მაშინ სტალინმა იკითხა: „არ შეიძლება, ეს ბოლშევიკური ტემპებით გავაკეთოთ?”.

მესამე – თუ საბჭოთა კავშირში არსებული ტერორისას მორწმუნეების განადგურება ბოლომდე ვერ მოხერხდა, იქმნებოდა შესაძლებლობა, ეკლესიის გაკონტროლებით მორწმუნეები გაეკონტროლებინათ. ეკლესიები რეგულარულად აწვდიდნენ სახელმწიფოს რაოდენობრივ და პირად ინფორმაციას მრევლის შესახებ.

მეოთხე – ორმოცდასამი წლიდან საბჭოთა კავშირი გადადიოდა შეტევაში და იმისთვის, რომ შექმნილიყო ოკუპირებულ ტერიტორიებზე არსებული ეკლესიების კონტროლისა და მართვის მოდელი, ის ჯერ საბჭოეთში უნდა ჩამოყალიბებულიყო.

დაბოლოს, საბჭოთა სამღვდელოება კაპიტალისტურ სამყაროსთან ომში ავანგარდს წარმოადგენდა. ესენი იყვნენ სასულიერო პირები, რომლებიც მშვიდობისთვის იბრძოდნენ. ერთი მხრივ, ანტიდასავლური რიტორიკით პროპაგანდას უწევდნენ საბჭოთა სახელმწიფოს და, მეორე მხრივ, ცდილობდნენ შეესუსტებინათ დასავლეთის თავდაცვისუნარიანობა. დასავლეთში საბჭოთა ტანკების გამოჩენას მშვიდობის მღვდლების ქადაგება უძღვოდა წინ.

მაგალითად, მშვიდობის მომხრეთა კონფერენციაზე საქართველოს ერთ-ერთი პატრიარქის მიერ წარმოთქმული სიტყვა, რომელიც, რასაკვირველია, შეთანხმებული იყო პარტიის ცენტრალურ კომიტეტთან, ასე ჟღერდა:

„მინდა მოგახსენოთ, რომ ქართული მართლმადიდებლური ეკლესია, რომელიც ყოველთვის განუყრელი იყო ქართველი ერისგან, ჭირსა თუ ლხინში, იზიარებს ყველა მის გულისნადებს და მასთან ერთად იბრძვის მთელი მსოფლიოს მშვიდობისათვის.

...ქართული მართლმადიდებლური ეკლესია, საბჭოთა კავშირის ხალხებთან ერთად, გამოხატავს მტკიცე ნებას, ბოლომდე დაიცვას მშვიდობის საქმე მთელ მსოფლიოში.

....იმ დროს, როდესაც ომის გამჩაღებლები ყოველნაირად ცდილობენ ჩაითრიონ მსოფლიოს ხალხები ომის საშინელებაში, მშვიდობის მომხრეთა ძალები, დიადი საბჭოთა კავშირის მეთაურობით, ყოველდღიურად იზრდება და ძლიერდება.

...ყველასთვის ცნობილია, როდესაც ამერიკელი მილიონერები და მილიარდერები გამალებით ამზადებენ ახალ ომს, საბჭოთა კავშირი ეწევა გიგანტური ელექტროსადგურების მშენებლობას, აშრობს ჭაობებს, რწყავს უდაბნოებს.

...ქართული მართლმადიდებლური ეკლესია თავის ხმას უერთებს მთელი პროგრესული კაცობრიობის მძლავრ მოძრაობას მშვიდობისათვის მთელ მსოფლიოში და დარწმუნებული ვართ, რომ ჩვენ ამას მივაღწევთ, რადგან ჩვენთან არს ღმერთი, ჩვენთან არს უმაღლესი სიმართლე.

...მშვიდობის საქმე გაიმარჯვებს, რადგანაც მშვიდობისათვის მოძრაობას ხელმძღვანელობს დიადი მებრძოლი და დროშისმპყრობელი იოსებ ბესარიონის ძე სტალინი”.

ალბათ ძნელია გამოვუტყდეთ საკუთარ თავს, მაგრამ ფაქტია, რომ საქართველოს მართლმადიდებლურმა ეკლესიამ თავი ვერ დააღწია, ერთი მხრივ, რუსეთის იმპერიის ეკლესიას, მეორე მხრივ, საბჭოთა ეკლესიის ტრადიციებს. შესაბამისად, მისი გავლენა საზოგადოებაზე შეიცავს ტოტალიტარული მოძრაობის წარმოშობის საფრთხეს. საბჭოთა კავშირში ჩვენ არ წარმოვადგენდით საზოგადოებას, ჩვენ ვიყავით მშრომელთა მასები. ახლა კი გვემუქრება საფრთხე, ვიქცეთ მორწმუნეთა მასად. ოღონდ, ეს არ იქნება ჩვენი პიროვნული რწმენა, ეს იქნება მასების რწმენა ჩვენში, რომლის მართვის გამოცდილება მეოცე საუკუნეში არსებობს.

ჰანა არენდტი, ამის თაობაზე წერდა:

„ალბათ პირველად კაცობრიობის ისტორიაში მოხდა დაუჯერებელი რამ. მილიონობით ადამიანი მიჰყავდათ დასახვრეტად და მათ პროტესტის გრძნობაც არ უჩნდებოდათ. ათასობით ადამიანი ანადგურებდა თანამოქალაქეებს, რომლებიც არ ემუქრებოდნენ, არც მათ ახლობლებს, არც მათ სამშობლოს, არც მათ რწმენას.

რა მოხდა? როგორ მოხდა? როგორ შეიძლებოდა ეს მომხდარიყო?”.

ამ კითხვებს ისტორიამ უპასუხა. ეს ხდება, როდესაც კარგავ პიროვნულ სახეს, კარგავ რწმენას საკუთარ თავში და მასების რწმენას მიჰყვები.


კომენტარები