ტაბულა

რედაქტორის წერილი

დრო რომ დაჩქარდა, შეუმჩნეველი ალბათ არავის დარჩენია, მაგრამ ახალი ამბების “ინდუსტრიაში” ჩართული ადამიანისთვის, ის განსაკუთრებით სწრაფად გარბის. ერთი მხრივ, მოვლენებს მისდევ, მეორე მხრივ – ტექნოლოგიურ სიახლეებს. ეს უკანასკნელი კი, მედიის მენეჯმენტის ტრადიციულ მეთოდებს თავდაყირა აყენებს და გზადაგზა მათი რევიზია გჭირდება.

უკვე ზუსტად ორი წელი შესრულდა, რაც ტაბულას გუნდმა ყოველკვირეულ ანალიტიკურ ჟურნალზე დაიწყო მუშაობა და მისი მომგებიან ბიზნესპროექტად ქცევა მოინდომა.

ამ გეგმას, ჩვენს გარემოცვაში, ბევრი სკეპტიკურად შეხვდა. ისინი ფიქრობდნენ, რომ ქართულ საზოგადოებას სერიოზული მედია არ აინტერესებს, ამიტომ ჩვენი ჩაფიქრებული ჟურნალი ფინანსურად მდგრადი ვერასოდეს იქნება. გვახსენებდნენ, რომ პრაქტიკით გამყარებული სტერეოტიპის მიხედვით, ჟურნალის გასაყიდად, მის პირველ გვერდზე ან მკერდმოშიშვლებული “ცნობადი სახე” უნდა დასვა ყელზე ჯვრით, ან შავრაზმული, სიძულვილით აღსავსე სათაურები მოათავსო.

ეს აზრი საფუძველს მოკლებული სულაც არ არის. ტაბულამ, 2010 წლის დასაწყისში BCG-ის ქართული მედიაბაზრის კვლევა დაუკვეთა. გამოიკითხა 3500 ადამიანი. როგორც მოსალოდნელი იყო, ყველაზე პოპულარულ გაზეთად დასახელდა კვირის პალიტრა, მეორე ადგილზე გავიდა ასავალ-დასავალი. ჟურნალებში დიდი უპირატესობით სარკე ლიდერობდა, მას მოსდევდა თბილისელები.

საქმე ისაა, რომ ამ ტიპის პრესის არსებობასა და წარმატებაში არაფერია გასაოცარი. სკანდალური, ძირითადად ყალბი “ჰედლაინების” ერა ამერიკაში მე-19 საუკუნის ბოლოს დაიწყო, როდესაც პრესა გაყვითლდა და ბიზნესად გადაიქცა. საგამომცემლო წრეებში ყვითელი პრესის ქცევაზე ცხარე დისკუსია ატყდა, იყვნენ ისეთებიც, ვინც “თავგასული” გაზეთების კანონის ჩარჩოებში მოქცევასაც კი ითხოვდნენ. მაგრამ საზოგადოების „უსაქციელო” მედიით გაღიზიანებამ საბოლოოდ პოზიტიური განვითარება ჰპოვა – ყვითელი პრესა და სიტყვის თავისუფლება ხელშეუხებელი დარჩა, სამაგიეროდ, გაჩნდა პროფესიული სტანდარტები – New York Times-მა, Wall Street Journal-მა და Washington Post-მა ფსონი ხარისხზე დადეს, ყვითელი პრესისგან გაღიზიანებულ მკითხველს გადამოწმებულ ინფორმაციას დაჰპირდნენ და დღემდე ასე მოდიან.

საქართველოში, პრესის ბიზნესად ჩამოყალიბების პროცესი, ერთი საუკუნით გვიან, 1990-იანი წლებიდან დაიწყო. შედეგად, ფუნდამენტალისტური მიდრეკილებების ადგილობრივი ყვითელი პრესა მივიღეთ, რომელსაც არაფერი აქვს საერთო დასავლურ ტაბლოიდებთან, გარდა იმისა, რომ რამდენიმე მათგანი ფინანსურად მომგებიანია – რაც თავისთავად დადებითი მოვლენაა. რაც შეეხება რესპექტაბელურ პრესას, ეს ნიშა თითქმის თავისუფალია და მის შევსებას, ჩვენი ჩათვლით, თითო-ოროლა, გრანტებით ან კერძო შემოწირულობებით თავის გამტანი, ჯერჯერობით მცირეტირაჟიანი გამოცემა ცდილობს.

სკეპტიკოსებს არც გლობალურ მედიაში მიმდინარე პროცესები ავიწყდებათ. ინტერნეტმა და მსოფლიო ეკონომიკის ვარდნამ ბეჭდური პრესის, თავის დროზე ტელევიზიით განპირობებული, იდენტობის კრიზისი კრიტიკულ ფაზაში გადაიყვანა.

მიუხედავად იმისა, რომ ბევრს ჟურნალ-გაზეთების ახლო მომავალში გარდაცვალება დაუჯერებლად მიაჩნია, ფაქტებს ვერსად გავექცევით. 2010 წელს დახურვას ძლივს გადაურჩა 77 წლის ისტორიის მქონე, ამერიკული ყოველკვირეული გამოცემა Newsweek-ი, რომელიც სიცოცხლის გასახანგრძლივებლად პოპულარულ ვებგვერდ Daily Beast-ს შეერწყა და ეს უკანასკნელი მართავს. ვარსკვლავი ავტორებისგან მიტოვებული ჟურნალის არსებობა კვლავინდებურად კითხვის ნიშნის ქვეშ დგას.

დაზარალდა Newsweek-ის კონკურენტი TIME-იც, შემცირდა მისი გაყიდვები, გამოწერები და სარეკლამო შემოსავალი, მაგრამ გადარჩა – რაც თავისთავად მიღწევაა – და დღეს რესპექტაბელური მასობრივი ყოველკვირეული ბეჭდური პრესის ბოლო მოჰიკანად მიიჩნევა.

თუმცა, ამერიკული მაღალტირაჟიანი გამოცემებისგან განსხვავებით, გაიზარდა უფრო ნიშური, ბრიტანული ყოველკვირეული ჟურნალი Economist-ი. ამ ფაქტს, Guardian-ის ყოფილი რედაქტორი და ავტორი პიტერ პრესტონი იმით ხსნის, რომ ინტერნეტის ეპოქაში, ბეჭდური მედიის მკითხველს აღარ აინტერესებს, წაიკითხოს სად რა მოხდა გასული შვიდი დღის განმავლობაში – ამას ელექტრონული გზით იგებს, თან გაცილებით სწრაფად. პრესტონის აზრით, მკითხველს ურჩევნია ყოველკვირეულმა ჟურნალმა დაანახოს, თუ რა გავლენა შეიძლება იქონიოს ჩავლილი კვირის ამბებმა მის ცხოვრებაზე, ქვეყნის მომავალზე ან საერთაშორისო წესრიგზე.

Economist-მა, განსხვავებით თავისი ამერიკელი კონკურენტებისაგან, აუდიტორიას სწორედ ეს შესთავაზა – ხარისხიანი ანალიზი ფაქტებზე დაყრდნობით და პოზიცია.

ბევრი ბრიტანულ ჟურნალს მემარჯვენე გამოცემად მიიჩნევს, მაგრამ ეს არც ისე ცხადია. კი – თავისუფალი ბაზრის, თავისუფალი ვაჭრობისა და გლობალიზაციის გვერდში დგომა Economist-ის თრეიდმარკია. მართალია ისიც, რომ თავის დროზე ჟურნალის რედაქციამ მხარი დაუჭირა ამერიკის მოქმედებებს ვიეტნამში, რონალდ რეიგანს და მარგარეტ თეტჩერს, მაგრამ ბილ კლინტონსაც მიემხრო. ამასთანავე, ჟურნალი დადებითად უყურებს სახელმწიფო ჩარევას ჯანდაცვისა და განათლების სფეროებში, ებრძვის გლობალურ დათბობას, მხარს უჭერს პროსტიტუციისა და ნარკოტიკების ლეგალიზაციას.

დღეს ითვლება, რომ Economist-ს “უნდა” კითხულობდე, თუ გსურს თანამედროვეობას ფეხი აუწყო. ამერიკაში ამ ფენომენს ცნობილი ბრიტანული ბრენდის, Burberry-ის ლაბადის ფაქტორი დაარქვეს – ალბათ ყველას უნახავს უჯრულა სარჩულიანი საწვიმარი, რომელიც რაღაც დროს ბიზნესსექტორში დასაქმებული საშუალოზე მაღალი და საშუალო კლასის უნიფორმად იქცა.

ტაბულამ სწორედ Economist-ის სტრატეგია აირჩია – მას მკაფიო სარედაქციო პოლიტიკა აქვს და მკითხველს პროფესიული სტანდარტების დაცვას, ფაქტებზე დამყარებულ ანალიზს და კონკრეტულ პოზიციას სთავაზობს – ჩვენი ჟურნალი მხარს უჭერს პიროვნების თავისუფლებას, თავისუფალ ბაზარს, პატარა მთავრობას, სეკულარულ სახელმწიფო მოწყობას, დასავლეთში ინტეგრაციას, როგორც ქვეყნის დამოუკიდებლობის გარანტიას. არსებული პოლიტიკური ძალებიდან ყველაზე მეტად მმართველი პარტიის ხედვას იზიარებს – თუმცა არ მოსწონს ხელისუფლების ხარჯვითი პოლიტიკა, სკეპტიკურადაა განწყობილი ბოლო დროს განათლების სისტემაში განხორციელებული ცვლილებების მიმართ, არ ეთანხმება სოფლის მეურნეობის სფეროში გადადგმულ ნაბიჯებს, უკმაყოფილოა ხელისუფლებისა და მოსახლეობის კომუნიკაციის ხარისხით.

სკეპტიკოსთა პასუხად უნდა ითქვას, რომ დასავლური გამოცემებისგან განსხვავებით, ქართულ ბეჭდურ პრესას ინტერნეტი ნაკლებ საფრთხეს უქმნის. პირველ რიგში იმიტომ, რომ საქართველოში ინტერნეტსივრცე შინაარსობრივად ჯერჯერობით მეტისმეტად ღარიბია და მხოლოდ მისი მოხმარებით, თუ უცხო ენა არ იცი, სრულყოფილ ინფორმაციას ვერ მიიღებ. ამას ემატება ინტერნეტპენეტრაციის სწრაფად მზარდი, მაგრამ მაინც დაბალი მაჩვენებელი (2010 წლის ITU-ის მონაცემებით – 28,3%).

დღეს საქართველოში ბეჭდური გამოცემა გჭირდება იმისთვის, რომ შინაარსის მონეტიზაცია უზრუნველყო – ზემოთ აღწერილ მიზეზთა გამო, ინტერნეტრეკლამის ბაზარი საკმარისად მოცულობითი არ არის საიმისოდ, რომ ვებგვერდის მუშაობისთვის საჭირო ფინანსების თუნდაც მცირე ნაწილი აანაზღაუროს. განსაკუთრებით მაშინ, თუ ჯერ შინაარსიც არ შეგიქმნია, რომ მკითხველი მიიზიდო და რეკლამის დამკვეთისთვის ე. წ. ქლიქები დააგროვო.

რაც შეეხება იმას, თითქოს ხალხს მხოლოდ უხარისხო მედიაპროდუქტი აინტერესებს – ეს ძალიან ზედაპირული დასკვნაა. წარმოუდგენელია, 4,6-მილიონიან ქვეყანაში არ არსებობდეს 46 ათასი ადამიანი, რომელსაც ხარისხიანი ანალიზის წაკითხვა სურს ქართულ ენაზე. ჩვენი ამოცანაა ამ 1%-ს მივაგნოთ და მათგან დავიწყოთ სხვებზე გასვლა. თუმცა გვესმის, ეს მარტივი სულაც არ არის.

“არსებობისთვის ბრძოლა, გაზეთის შემთხვევაში, ტირაჟისთვის ბრძოლას ნიშნავს. გაზეთი, რომელსაც არ კითხულობენ, საზოგადოებაზე გავლენას ვერ მოახდენს. პრესის გავლენა იმით განისაზღვრება, თუ რამდენი ადამიანი კითხულობს მას”, – ამტკიცებდა ჩიკაგოს სოციოლოგიის სკოლის დამფუძნებელი რობერტ პარკი. მკითხველთან ჟურნალ-გაზეთები სადისტრიბუციო სისტემის გავლით ხვდება. ეს უკანასკნელი კი, როგორც ტაბულას გამოცდილება მოწმობს და IREX-ის მედიისა და სარეკლამო ინდუსტრიის კვლევა ადასტურებს – მინიმალურ ხარისხსაც ვერ უზრუნველყოფს.

საქართველოში პრესის დისტრიბუციის ბაზარს, როგორც გამოწერას, ისე საცალო გაყიდვას, დიდწილად ერთი კომპანია – მედიაპალიტრა – აკონტროლებს. ის, ამავდროულად, არაერთ ჟურნალსა და გაზეთს გამოსცემს და სადისტრიბუციო ბაზარზე უპირატეს მდგომარეობას თავისი პროდუქციის სასარგებლოდ იყენებს. მედიაპალიტრის გამოცემების მაღალი ტირაჟის ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი, სწორედ ესაა.

აღსანიშნავია აგრეთვე პრობლემა, რომელზედაც IREX-ის ზემოხსენებული კვლევა საუბრობს – საქმე ისაა, რომ დღეს რეკლამის დამკვეთი კომპანიები იდენტიფიცირებულ სეგმენტზე ბეჭდური მედიის დახმარებით ვერ გადიან – რადგან ჟურნალ-გაზეთებს, როგორც წესი, განსაზღვრული ტიპის მკითხველი არ ჰყავს, რომელსაც ფინანსური და სოციალური მდგომარეობა ან ინტერესი აერთიანებს. შესაბამისად, ბეჭდურ მედიაში განთავსებული რეკლამის ეფექტიანობის გაზომვა უჭირს. ამიტომ სარეკლამო შემოსავლის უდიდეს ნაწილს ტელევიზიისკენ მიმართავს, რომელსაც “ყველა უყურებს”.

მსოფლიოს ყველა წამყვანი ბეჭდური გამოცემის ფინანსურ მდგრადობას სარეკლამო შემოსავლები უზრუნველყოფს. შემდეგ მოდის გამოწერები და ბოლოს საცალო გაყიდვები. კომპანია ACT-ის მიერ ტაბულას დაკვეთით ჩატარებული რეკლამის ფასის ელასტიკურობის კვლევა მოწმობს, რომ საქართველოში, ისევე როგორც სხვაგან, რეკლამის დამკვეთზე ძირითადად შემდეგი ფაქტორები მუშაობს – ტირაჟი და სეგმენტი. კვლევითვე დგინდება, რომ დღეს, ტაბულაში რეკლამის განთავსების მსურველთა მოტივაციას ჩვენი არა ტირაჟი, არამედ აუდიტორია წარმოადგენს – ტაბულას საზოგადოებრივად აქტიური ადამიანები კითხულობენ. გამოკითხვის შედეგად ისიც გაირკვა, რომ ტაბულაში განთავსებული რეკლამის ფასს მნიშვნელოვანი ზრდის პოტენციალი აქვს, თუ გამოცემის ტირაჟი მოიმატებს.

კვლევის შედეგების და არსებული გარემოებების გათვალისწინებით, ტაბულამ სარეკლამო შემოსავლის და, ამავდროულად, გავლენის გაზრდის, საქართველოს პირობებში ალტერნატიული, მაგრამ დასავლეთში აპრობირებული გზა აირჩია. ეს გზა საშუალებას გვაძლევს უხარისხო სადისტრიბუციო ქსელის გვერდის ავლით გავზარდოთ ტირაჟი 20 ათასამდე. ამ მიზნით, წინადადებით მივმართეთ იმ კომპანიებს, რომელთა კლიენტურაც კონკრეტული სოციალური ჯგუფის ჩარჩოში შეგვეძლო მოგვექცია და ჩვენი ჟურნალის მათი კლიენტებისთვის უფასო გავრცელება შევთავაზეთ. კომპანიების დაინტერესება რთული არ ყოფილა – მათ ჩვენს წინადადებაში კლიენტებთან პირდაპირი მარკეტინგის შესაძლებლობა დაინახეს. ამ ეტაპზე არჩევანი Silk Tv-ზე შევაჩერეთ.

რას მიიღებს მკითხველი იმით, რომ ტაბულას ტირაჟი გაიზრდება? იმას, რასაც იღებდა, ხარისხიან ანალიზს და ნათელ პოზიციას ყველაფერზე, რაც ჩვენ გარშემო ხდება. საზოგადოება? – ბეჭდური მედიაბაზრის პლურალიზმს.

გაამართლებს თუ არა ფინანსურად ჩვენი პროექტი, მომავალი გვიჩვენებს. წინასწარი გათვლები ოპტიმიზმის საფუძველს იძლევა, მაგრამ ბევრი რამ შეიძლება მოხდეს. “ყველაზე პრობლემატური საკითხი გაურკვევლობაა, – მითხრა რამდენიმე თვის წინ International Herald Tribune-ის გამომცემელმა, სტივენ დანბარ-ჯონსონმა, როდესაც მასთან ინტერვიუ ჩავწერე, – ბიზნესგეგმა, რომელიც დღეს კარგი გვგონია, შესაძლოა 6 თვეში ან ერთ წელიწადში უვარგისი აღმოჩნდეს, რადგან ყველაფერი ძალზე სწრაფად იცვლება”.

სწრაფად ცვალებად დროში ის გვაიმედებს, რომ ტექნოლოგიური პროგრესი ქართულ მედიაბაზარს ჯერ ისე ვერ “აბურთავებს”, როგორც დასავლურს. პირველი წლის შედეგებს, მომავალ საახალწლო ნომერში შევაფასებთ.

 

კომენტარები