ხელოვნება

იაპონური მანგა დასავლურ სცენაზე

დაბადების თარიღი: 10.03.1976

 სქესი: მამრობითი

პროფესია: ქორეოგრაფი, მოცეკვავე

ჟანრი: კრიტიკოსების აზრით – თანამედროვე ცეკვა; თვითონ – კატეგორიულად უარყოფს

მნიშვნელოვანი ჯილდოები:

საუკეთესო ბელგიელი მოზარდი მოცეკვავე 1995; Prix Nijinski, 2002; საუკეთესო ქორეოგრაფი Movimentos, 2004; Critics’ Choice 2008; KAIROS, 2009

„მხოლოდ იმ ღმერთს ვიწამებდი, რომელმაც ცეკვა იცის”.  
ფრიდრიხ ნიცშე

„ხელოვანის მთავარი სურვილი თვითგამოხატვაა. რაც თავი მახსოვს, ვხატავდი. ნელ-ნელა მივხვდი, რომ თვითგამოხატვა უფრო სოციალურად მსურდა. ინტერაქცია ჩემთვის ძალიან მნიშვნელოვანია. ხატვა მარტოსული ხელოვნებაა. ამასთანავე, მთელი ჩემი სხეული მოძრაობას ითხოვდა. ამიტომ 16 წლის ასაკში ცეკვა დავიწყე. აღარ ვხატავ, მაგრამ ჩემს დადგმებს მაინც ესკიზებად აღვიქვამ”, – მეუბნება ჩემი რესპონდენტი თავისი ახალი დადგმის, „ტეზუკას” ავსტრიულ პრემიერამდე რამდენიმე საათით ადრე.

ცეკვით პირველად 13 წლის ასაკში, ქეით ბუშის მუსიკალური კლიპის – Wuthering Height – ნახვის შემდეგ დაინტერესდა.

19 წლისამ ბელგიაში, ცეკვის სკოლაში ჩააბარა. ამას მოჰყვა საერთაშორისო ჯილდოები და აღიარება, ერთობლივი პროექტები ფლამენკოს ოსტატ მარია პახესთან, ქორეოგრაფ აკრამ ხანთან, ბრიტანელ მოქანდაკე ენტონი გორმლისთან.

თავის ბოლო დადგმას 35 წლის ნახევრად ბელგიელი, ნახევრად მაროკოელი ქორეოგრაფი, სიდი ლარბი შერკაუი ანიმატორსა და მანგების ავტორს, „იაპონელ დისნეიდ” წოდებულ ოსამუ ტეზუკას უძღვნის.

ორმოქმედებიან დადგმაში, რომელშიც 11 მოცეკვავე, 3 მუსიკოსი და 1 კალიგრაფისტი მონაწილეობენ, მოქმედება სამ პარალელურ დროსა და განზომილებაში ვითარდება. ოსამუ ტეზუკას მანგების პერსონაჟების, თავად ტეზუკასა და იაპონიაში შარშან მომხდარი ცუნამის ისტორიები ერთმანეთს ეპიზოდურად ენაცვლება და, საბოლოოდ, ერთმანეთში გარდამავალ, სიურრეალისტური ელემენტების სინთეზად იკვრება.

სინთეზურია ყველაფერი – სიუჟეტი, შესრულების სტილი, მუსიკალური და ვიზუალური გაფორმება. მოქმედება ტეზუკას პერსონაჟების მითოლოგიური სამყაროდან აწმყო დროში და უკან – ავტორის ეპოქაში, ქორეოგრაფია კი სცენიდან ვიდეოანიმაციასა და კალიგრაფიულ ინსტალაციებში ინაცვლებს.

„ორი განზომილება აღარ მყოფნიდა, ამიტომ ცეკვა დავიწყე. ცეკვაში სწორედ ის მომწონს, რომ სურათის აღსაქმელად განუწყვეტლივ მოძრაობაა საჭირო. თანაც, ერთდროულად, ფანქარიც და მხატვარიც თავად ხარ. ცეკვა დროებითი ნახატია, რომელიც მოძრაობის დასრულებისთანავე ქრება და ყოველი წარმოდგენისას ახლიდან იქმნება”, – მიხსნის შერკაუი.

სწორედ ასეთია „ტეზუკას” სამყაროც – რომელიც მხოლოდ ერთი წამით ცოცხლობს, არ გააჩნია მომავალი, რადგან ყოველ წამს კვდება. გარდაისახება, მაგრამ არასოდეს მეორდება. ფერადი, ჯადოსნური, ისტორიული თუ ტეზუკას მანგების პერსონაჟებით სავსე – მაგრამ მაინც რეალური სამყარო, სადაც ბუნების დამანგრეველი სტიქია განურჩევლად ყველაფერს ანადგურებს და, შესაბამისად, ყოველი დეტალი თანაბრად მნიშვნელოვანი ხდება. ყველაფერი ერთ სიბრტყეზე ლაგდება და როგორც დროის, ისევე ნარატივის დრამატურგიული თანმიმდევრულობა აზრს კარგავს. აზრს კარგავენ „დადებითი” და „უარყოფითი” პერსონაჟებიც, უფრო სწორად, ერთმანეთს ემსგავსებიან და მათი ამბივალენტურობა კიდევ უფრო თვალშისაცემი ხდება. არ არსებობს არც მართალი, არც დამნაშავე, რადგან აქ არაფერია ერთმნიშვნელოვანი და მორალისტური; როგორც, მაგალითად, „ატომი” – ტეზუკას მანგებისა და შერკაუის დადგმის ერთ-ერთი ცენტრალური პერსონაჟი – რობოტი ბიჭუნა, დედამიწაზე სამართლიანობას იცავს, მაგრამ მისი მექანიზმი ატომურ ენერგიაზე მუშაობს – რაც „ატომს”, ამავდროულად, კაცობრიობისთვის სახიფათო არსებად აქცევს.

ამბივალენტურობა, რომელიც არა მხოლოდ „ატომისა” და, ზოგადად, ტეზუკას შემოქმედებისთვის, არამედ მთლიანად იაპონური კულტურისთვისაა დამახასიათებელი, სიდი ლარბის თქმით, მას განსაკუთრებით იზიდავს. „აქ არ არსებობენ „კარგი და ცუდი ბიჭები” – ორივე პერსონაჟი რაღაცის თქმას ცდილობს და ხშირად ირკვევა, რომ ორივე მართალია; მეტიც – ისინი ერთმანეთს ჰგვანან. ეს დასავლური აზროვნებისგან ძალიან განსხვავდება. შესაძლოა, ამგვარი მსოფლმხედველობა იაპონელების რთული ისტორიიდანაც გამომდინარეობს – ერთი მხრივ, მეორე მსოფლიო ომში მოულოდნელი დამარცხებისა და უეცრად „არასწორი ერის” ამპლუაში წარმოჩენა. მეორე მხრივ, „არასწორი საქციელი” მათ მიმართ: ჰიროშიმა და ატომური პრობლემა. მნიშვნელოვანია, თუ როგორ ხდება მჩაგვრელი ჩაგრული და რამდენად შოკისმომგვრელია ეს გარდატეხა”.

თანამედროვე ხელოვნება თავისთავად კულტურის დემოკრატიზაციას (ე.წ. მაღალი და დაბალი, ანუ „ბულვარული” ხელოვნების გათანაბრებას), ანუ ჰორიზონტალურობას გულისხმობს. თანამედროვე ცეკვა, 20-იანი წლების დასაწყისში, ტრადიციული ბალეტის მკაცრი ჩარჩოებისგან გათავისუფლების მცდელობა იყო, რომელსაც საფუძველი აისიდორა დუნკანმა, მართა გრეჰემმა, ფრანსუა დელსარტმა და სხვებმა ჩაუყარეს. მიმდინარეობას, რომელიც თითქოს ჩანასახშივე სტილის, იმპროვიზაციისა და სინთეზის სრულ თავისუფლებას გულისხმობს, სიდი ლარბი შერკაუი საკუთარ შემოქმედებას კატეგორიულად არ მიაკუთვნებს:

„ბელგიაში, ცეკვის სკოლაში, გვეუბნებოდნენ, რომ გამოხატვის საკუთარი ხერხები უნდა გვეპოვა. არ მესმის, რატომ არ შეიძლება გავაკეთო ის, რასაც თუნდაც პინა ან ფორსაიტი აკეთებდნენ?! გვიკრძალავდნენ ყველაფერს, რაც ჩვენამდე გაკეთებულა. საბოლოო ჯამში, ჩვენთვის აღარც არაფერია დარჩენილი. უნდა ვყოფილიყავით უმოძრაობის მთელი თაობა, რადგან მოძრაობის უფლება უბრალოდ ჩამოგვართვეს! პრობლემა ისაა, რომ თანამედროვე ხელოვნება ინდივიდის წამოწევას ცდილობს, რაც კოლექტიური მუშაობის

სტრუქტურას ანადგურებს. დასავლური ხელოვნება ზედმეტად ამპარტავნულია.

ის, რომ საკუთარი სტილი მაქვს, არ ნიშნავს, რომ რაიმე ჩემი მოგონილია. ყველაფერი რაღაცის გავლენით არის შექმნილი. თანამედროვე ხელოვნებაშიც არსებობს ტრადიცია, მაგალითად, ბელგიური ქორეოგრაფიის, როგორიცაა ანნე ტერეზა დე კრეესმაკერის შემოქმედება. ტერეზაზე, თავის მხრივ, გავლენა ტრიშა ბრაუნმა იქონია, ეს უწყვეტი ჯაჭვია. მე მხოლოდ ამ გაერთიანების ნაწილი ვარ. ამიტომ არ მიყვარს, როდესაც თანამედროვე არტისტს მიწოდებენ, შეზღუდვად მეჩვენება”.

„დასავლური ამპარტავნების” დაძლევის საშუალებად სიდი ლარბი შერკაუი კოლაბორაციას მიიჩნევს. სწორედ ამიტომ მოსწონს მისგან სრულიად განსხვავებულ ჟანრებსა და სფეროებში მოღვაწე ხელოვანებთან თანამშრომლობა. ქორეოგრაფებისა და მოცეკვავეების გარდა, მოქანდაკეებთან, მომღერლებთან, მხატვრებთან და შაოლინელ ბერებთან ერთადაც კი უმუშავია. მოქანდაკე ენტონი გორმლისთან და ბუდისტ ბერებთან ერთად შექმნილი Sutra-ს ქორეოგრაფია ბერების საბრძოლო ხელოვნებათა ძირითად სახეობებს – კუნგ ფუსა და ტაი ჩის ეყრდნობა. სწორედ შაოლინელი ბერების ცხოვრების სტილი მიაჩნია სიდი ლარბის კოლაბორაციის იდეალურ მოდელად: „სანამ დადგმაზე მუშაობას დავიწყებდით, ჩინეთში, ბერებთან ერთად ვცხოვრობდი. პირველად მოვხვდი კომუნისტურ ქვეყანასა და, მით უმეტეს, ტაძარში. ჩემი დასავლური აზროვნებით, მიმაჩნდა, რომ იქ ყველანი „ტვინგამორეცხილები” უნდა ყოფილიყვნენ. სინამდვილეში, ცხოვრებისეული გაკვეთილი მივიღე, თუ როგორ უნდა ითანამშრომლონ ადამიანებმა. ბერები მთელი დღის მანძილზე ერთად მუშაობდნენ, საღამოს კი ყველა განმარტოებაში ისვენებდა. ეს სრულიად საწინააღმდეგოა იმისა, რასაც დასავლეთში ვაკეთებთ – მარტოსულები ვართ ჩვენს შემოქმედებაში. დასავლეთში ხალხი ძირითადად პირადი კეთილდღეობისთვის იბრძვის. იქ კი ყველაფერი კოლექტივისთვის კეთდება. მიზანი გააჩნიათ. სწორედ მიზანი დავკარგეთ დასავლეთში. მნიშვნელოვანი ისაა, თუ რას გასცემ და არა ის, რას იღებ. ესაა ტეზუკას პრინციპიც.

სწორედ ამიტომ, ჩემი ბოლო დადგმის მთავარი მიზანია, დარბაზიდან გასულმა მაყურებელმა ტეზუკას წიგნების ყიდვა მოინდომოს, – ამბობს შერკაუი, – მას „მანგას მამამთავარს” უწოდებენ, თითქმის ჟანრის ფუძემდებელია. იმდენად ტაბუირებულ თემებს განიხილავდა, რომ მისი ნამუშევრები ხალხისთვის ხშირად შოკისმომგვრელიც კი იყო, თუმცა ტეზუკას მიზანი მკითხველში არა შოკის,

არამედ მსჯელობის პროვოცირება გახლდათ.

ხშირად მსაყვედურობენ, რომ ჩემს დადგმასა და ტეზუკას მანგებში ზედმეტად ბევრი ძალადობის სცენაა. უკაცრავად, მაგრამ სამყაროც ასეთივე სასტიკი და ძალადობით აღსავსეა... ტეზუკა გულწრფელია, ამიტომაცაა მასთან ძალადობა.

ხალხი რატომღაც კომიქსებს სერიოზულად არ აღიქვამს, ტეზუკაც მივიწყებულია. არადა, არსებობს მთელი თაობა, რომლის ცნობიერებაც კომიქსებმა და ანიმემ ჩამოაყალიბა.

ზოგ მაყურებელს საერთოდ არაფერი სმენია ტეზუკას შესახებ, ზოგი კი მის შემოქმედებას ჩემზე უკეთ იცნობს. ამიტომ რაღაც ისეთი უნდა გამეკეთებინა, რაც მათთვისაც აღმოჩენა იქნებოდა. ბედნიერი ვარ, თუკი ეს მოვახერხე”.

კომენტარები