ცოტა ხნის წინ საქართველოს მთავარმა პროკურატურამ ნარკოტიკული ვითარების შესახებ კვლევის პრეზენტაცია გამართა. მისი მიხედვით, 2011 წელს, 2010 წელთან შედარებით, ნარკოდანაშაული 32%-ით, ხოლო 2007 წელთან შედარებით, 53%-ით შემცირდა. ნარკოპოლიტიკასა და სხვა საკითხებზე – სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის ალტერნატიულ სახეებსა და მათთან დაკავშირებულ რისკებზე, საპროცესო შეთანხმებების მაღალ მაჩვენებელსა და არსზე, სასჯელაღსრულების სისტემაში თანამშრომლების მხრიდან ჩადენილი დანაშაულების გამოძიებაზე, ნაფიც მსაჯულთა ინსტიტუტის ამოქმედებაზე – ტაბულა საქართველოს მთავარ პროკურორს, მურთაზ ზოდელავას, ესაუბრა.
საქართველოში ნარკოდანაშაულმა საგრძნობლად იკლო. თქვენ განაცხადეთ, რომ ეს იმ ომის შედეგია, რომელიც სახელმწიფომ ნარკოტიკის რეალიზატორებს გამოუცხადა. შეიძლება თუ არა შეიცვალოს ნარკოპოლიტიკა? თუ განიხილება რაიმენაირი ლიბერალიზაციის შესაძლებლობა ამ მიმართულებით?
ჩვენ ვთვლით, რაც სტატისტიკითა და გამოკითხვებითაც დასტურდება, რომ ეს პოლიტიკა, რომელიც გავატარეთ ნარკოდანაშაულის მიმართ, სწორი იყო. სწორედ ამ პოლიტიკის შედეგად შემცირდა დანაშაული. თან იმდენად, რომ თამამად ვიყენებთ ტერმინს – გარდატეხა. 50%-ით რომ იკლებს დანაშაული, ეს დრამატული ცვლილებაა. დასკვნები მხოლოდ მშრალი სტატისტიკის ხარჯზე არ გამოგვაქვს. ამას ერთვის საზოგადოებრივი აზრის გამოკითხვის შედეგები, რომელიც მოწმობს, რომ ადამიანებიც ხედავენ კლებას. განსაკუთრებით, თბილისში. ასევე არსებობს სხვა ტიპის მონაცემებიც – გარკვეული ორგანიზაციები ადევნებენ თვალს, რამდენი შპრიცი იყიდება, რა ტიპის ნარკოტიკები მოძრაობს და ა.შ. აღსანიშნავია ნარკოტიკების ფასის მკვეთრი ზრდა 10-12-ჯერ და უფრო მეტჯერაც – ჰეროინი და სუბუტექსი გაძვირდა განსაკუთრებით, რაც კიდევ უფრო ართულებს მისაწვდომობას. ასევე, გარდა იმისა, რომ 2007 წლის შემდგომ ნარკოდანაშაული განახევრებულია, აღსანიშნავია ისიც, რომ ახალგაზრდების ჩართულობა მასში კიდევ უფრო შემცირებულია. ნარკოდამნაშავეების ასაკი გაზრდილია. ეს სეგმენტი დაბერდა.
ჩვენ ვაგრძელებთ მკაცრ პოლიტიკას. პირველ რიგში, რეალიზატორების მიმართ. თუმცა, ისიც უნდა ითქვას, რომ არ ხდება დეკრიმინალიზაცია. ნარკოტიკების მოხმარება არ გაგვაქვს სისხლისსამართლებრივი სფეროდან. ჩვენმა მაგალითმა აჩვენა, რომ სჯობს, გვქონდეს მკაცრი პოლიტიკა. მეორე მხრივ, ვმუშაობთ იმაზეც, რომ გარკვეული ლიბერალური პროექტები დავძრათ და ნარკოდანაშაულში ჩართული პირების გარკვეულ სეგმენტებზე გავავრცელოთ სახელმწიფოს მხრიდან უფრო ლმობიერი მიდგომა. მათ შორის – მათი რეაბილიტაციის თვალსაზრისით. არსებობს გეგმა, რომ ნარკოდანაშაულთან დაკავშირებული ჯარიმებით ამოღებული თანხების 20% მოხმარდეს ნარკომანების რეაბილიტაციას, დაახლოებით 3-4 მილიონამდე ლარზეა ლაპარაკი. ამას შეიძლება დაემატოს დონორი ორგანიზაციების, საერთაშორისო ორგანიზაციების თანხებიც. ჯანდაცვის სამინისტროც აქტიურად ჩაერთვება. თბილისის მერიამაც გამოთქვა სურვილი, რომ ნებაყოფლობით მკურნალობის თანადამფინანსებელი გახდეს.
მინდა აღვნიშნო, რომ ნარკოდანაშაულის წინააღმდეგ ბრძოლაში უდიდესი წვლილი აქვს შინაგან საქმეთა სამინისტროს, ასევე იმას, რომ სასჯელაღსრულების დაწესებულებები მთლიანად ჩაიკეტა ნარკოტიკებისათვის.
ნებისმიერი სახის დანაშაულის მიმართ მკაცრმა მიდგომებმა შედეგი გამოიღო – ეს მტკიცდება როგორც დანაშაულის სტატისტიკით, ასევე საზოგადოებრივი აზრის კვლევებით. ამ დროს ინერგება სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის ალტერნატიული სახეები. არსებობს მოსაზრება, რომ ამგვარმა ლმობიერმა მიდგომებმა დანაშაულის მიმართ, შეიძლება, გარკვეული ნეგატიური შედეგები მოიტანოს. ამ რისკს რამდენად ითვალისწინებთ?
რამდენიმე პროგრამა წამოვიწყეთ – ეს არის განრიდება არასრულწლოვანთათვის და სრულწლოვანთათვის, ჩემი უფროსი მეგობრის პროგრამა. ასევე, ავამუშავეთ საზოგადოებისთვის სასარგებლო შრომის ინსტიტუტი, რომელიც კანონმდებლობით იყო გათვალისწინებული, მაგრამ არ გამოიყენებოდა. ეს პროექტები ემსახურება საზოგადოების ინტერესებს. ისევე როგორც ის, როდესაც ვებრძვით მძიმე დანაშაულს და გვაქვს ნულოვანი ტოლერანტობის პოლიტიკა მის მიმართ.
ბოლო პერიოდია უფრო ვაქტიურობთ, ასე ვთქვათ, ლიბერალური მიმართულებებით. თუმცა, ეს არ ვრცელდება მძიმე დანაშაულებზე. მხოლოდ იმ შემთხვევაში ვიყენებთ ალტერნატიულ პასუხისმგებლობებს, როდესაც დარწმუნებული ვართ, პიროვნება, რომელიც პენიტენციური სისტემის გარეთ რჩება, საშიში არაა საზოგადოებისათვის – არასრულწლოვანი იქნება, თუ სრულწლოვანი. მას ვაძლევთ მეორე შანსს, თუ ეს ადამიანი იმსახურებს ამას. პროცესში მხოლოდ ჩვენ არ ვმონაწილეობთ – აქ ჩართულები არიან ფსიქოლოგები, სოციალური მუშაკები. დგება პიროვნების ფსიქოპორტრეტი. ვითვალისწინებთ მის წინაისტორიას, ბიოგრაფიულ და პიროვნულ მონაცემებს. ამ ყველაფრის საფუძველზე ვიღებთ გადაწყვეტილებებს – როდესაც დარწმუნებული ვართ, რომ საზოგადოების ინტერესია არა პირის საპატიმროში მოთავსება, არამედ მისთვის მეორე შანსის მიცემა.
ნულოვანი ტოლერანტობის პოლიტიკამ შედეგი მოიტანა. დღეს საზოგადოების მთავარი პრობლემა აღარაა ქუჩაში უსაფრთხოება – ის გადაჭრილია. მანქანის გატაცების, ან დაყაჩაღების შიშიც არ აქვთ. მიუხედავად იმისა, რომ გრძელდება მკაცრი პოლიტიკა მძიმე და განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულის მიმართ, ჩვენ უნდა გავმიჯნოთ ის ადამიანები, რომლებიც არ არიან მოწოდებით დამნაშავეები და საზოგადოებისთვის საშიშები.
უნდა ვთქვათ, რომ რისკი მაინც არსებობს. მას ბოლომდე ვერ ამოვწურავთ. მსგავსი მიდგომები იშვიათად გამოიყენება. თუმცა, სადაც შესაძლებელია ალტერნატიული, შანსის მიმცემი ღონისძიებების გატარება, ასეც უნდა გაკეთდეს.
პერიოდულად განსჯის საგანი ხდება საპროცესო შეთანხმებების მაღალი მაჩვენებელი. მაგალითად, ამბობენ, რომ გამამტყუნებელი განაჩენების მაღალი მაჩვენებლის გამო შეიძლება მოინდომოს პირმა მისი გაფორმება, რაც სასამართლოსადმი ნდობაზე ნეგატიურად მოქმედებს. ასევე ამბობენ, რომ ამ გზით „ბიუჯეტი ივსება”. თქვენ რას გვეტყვით, რა განაპირობებს მაღალ მაჩვენებელს? რა უპირატესობებს იძლევა საპროცესო შეთანხმებები?
პირველ რიგში, იმის თქმა მინდა, რომ ბევრი კლიშე არსებობს საზოგადოებაში. მათ შორის ის, რომ დიდი თანხები შედის ბიუჯეტში საპროცესო შეთანხმებებით, ჯარიმებით და ა.შ. კლიშეა ისიც, რომ საპროცესო შეთანხმება, ყველა შემთხვევაში, არასაპატიმრო მსჯავრს ნიშნავს და რომ კონკრეტული ბრალდებული ყიდულობს თავისუფლებას რაღაც თანხის სანაცვლოდ. ამ დროს შეთანხმებების 70%-მდე მთავრდება მსჯავრდებულის ციხეში წასვლით. საპროცესო შეთანხმებების დაახლოებით ნახევარი კი საერთოდ არ გულისხმობს არანაირ ჯარიმას.
საპროცესო შეთანხმება მხოლოდ იმ შემთხვევაში დგება, როდესაც ბრალდებული აღიარებს ბრალს და თავად გამოხატავს ნებას, რომ ის გაფორმდეს. არცერთი შეთანხმება არაა ძალაში, სანამ მას არ განიხილავს და არ დაამტკიცებს სასამართლო. თუ მოსამართლე მიიჩნევს, რომ პირობები კაბალურია, ან ზეწოლას ჰქონდა ადგილი, ის აუქმებს, ან არ ამტკიცებს შეთანხმებას.
საპროცესო შეთანხმება იყო საქართველოში დანაშაულებრივი სამყაროს წინააღმდეგ ბრძოლის ყველაზე ქმედითი ინსტრუმენტი. სწორედ მისი დახმარებით დავამარცხეთ ქურდული სამყარო, კორუფცია. ყველა გახმაურებული საქმე კორუფციაზე, თუ დანაშაულებრივ სამყაროზე, გაიხსნა და შედგა იმიტომ, რომ არსებობდა საპროცესო შეთანხმების ინსტიტუტი. მან მოგვცა საშუალება, კონკრეტული დამნაშავე მიგვემართა მისივე ჩაკეტილი დაჯგუფების წევრების წინააღმდეგ. ის უნიკალური ბერკეტია.
პროკურატურას აკრიტიკებენ იმისთვის, რომ ხშირად სასჯელაღსრულების სისტემაში სხვადასხვა უკანონობაზე, რომელსაც თანამშრომლები სჩადიან პატიმრების მიმართ, გამოძიებას დროში წელავს, არ ასრულებს და ა.შ. რას უპასუხებდით მათ?
პირველ რიგში, უნდა აღინიშნოს, რომ პენიტენციურ სისტემაში მდგომარეობა მკვეთრადაა გაუმჯობესებული. გამოსწორდა ინფრასტრუქტურა, აშენდა ახალი საპატიმროები, რაც აგვარებს გადატვირთულობის პრობლემას. აქ არ შედის ნარკოტიკი, ციხეს აღარ მართავენ კანონიერი ქურდები. სტატისტიკაც ადასტურებს, რომ მკვეთრად შემცირებულია დანაშაული ციხეებში, მათ შორის ადმინისტრაციის მხრიდან გადამეტებისა. თუმცა, ცხადია, კვლავ არის გადაცდენები და დანაშაული, ისევე როგორც ყველგან, მათ შორის, დასავლურ ქვეყნებში.
კონკრეტულ ფაქტებზე ჩვენ ვრეაგირებთ. არ ვთვლით, რომ რამე ჭიანურდება, დროში იწელება. დეტალური გამოძიება ტარდება. შარშან დასავლეთ საქართველოდან პასუხისგებაში მიეცა ადმინისტრაციის ორი თანამშრომელი და ერთი ახლაც საპატიმრო სასჯელს იხდის. ვერავინ იტყვის, რომ მსგავს შემთხვევებზე არ ვრეაგირებთ.
უკვე ამოქმედდა ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო. წელს ფართოვდება მისი მოქმედების არეალიც. მესმის, რომ ჯერჯერობით ადრეა საუბარი იმაზე, თუ როგორ მუშაობს სისტემა, მაგრამ მაინც რომ ეცადოთ შეფასებას: რამდენად მომზადებული შეხვდა პროკურატურა მის ამოქმედებას და, ზოგადად, რა მნიშვნელობა აქვს ინსტიტუტს?
პროკურატურის მომზადება საზოგადოების შესაფასებელია. შარშან ორი პროცესი გაიმართა. ორივე გახმაურებულ და ძალიან მძიმე დანაშაულს ეხებოდა. იყო რამდენიმე მსჯავრდებული. მოხარული ვარ, რომ ორივე შემთხვევაში პროკურატურა მოწოდების სიმაღლეზე აღმოჩნდა. მნიშვნელოვანია ის, რომ საზოგადოება, მისი 12 წარმომადგენელი, იღებს გადაწყვეტილებას – რამდენად მყარი მტკიცებულებები წარმოადგინა ბრალდების მხარემ და რამდენად არგუმენტირებულია დაცვის პოზიცია. მიხარია, რომ ორივე შემთხვევაში ნაფიცმა მსაჯულებმა ჩათვალეს, რომ ჩვენ საკმარისად არგუმენტირებული პოზიცია გვქონდა და განსასჯელები იმსახურებდნენ მკაცრ სასჯელს. ორივე ძალიან მძიმე დანაშაული იყო.
ნაფიც მსაჯულთა ინსტიტუტის ამოქმედებას უდიდესი მნიშვნელობა აქვს. რაც უფრო მეტად იქნება ჩართული საზოგადოება სისტემაში, მით უფრო უკეთესი შედეგი გვექნება. პასუხისმგებლობაც იზრდება. ამით, ყველა – იქნება ეს პროკურორი, თუ საზოგადოების ნებისმიერი წევრი, კიდევ ერთ დიდ ნაბიჯს ვდგამთ დასავლეთისკენ. ეს არის დემოკრატიული საზოგადოებებისთვის დამახასიათებელი ინსტიტუტი და ვფიქრობ, წარმატებით ინერგება საქართველოში.
