რელიგია

მღვდელმსახურების კანონები

ცოტა ხნის წინ, ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლომ საქმეზე Sindicatul „Pastorul cel Bun” v. Romania დაადგინა, რომ რუმინეთის ხელისუფლების უარი, რეგისტრაციაში გაეტარებინა ამავე ქვეყნის მართლმადიდებელი ეკლესიის მღვდელმსახურთა პროფკავშირი, შეკრებებისა და გაერთიანების თავისუფლებას ეწინააღმდეგება. რუმინეთის სახელმწიფომ მღვდლების პროფკავშირს, მიყენებული ზიანის ასანაზღაურებლად, 10 ათასი ევრო უნდა გადაუხადოს.

ოთხი წლის წინ, რუმინულ მიტროპოლიასა და სასულიერო პირებს შორის ფინანსური კონფლიქტი წარმოიშვა. ამის შემდეგ რუმინელმა მღვდელმსახურებმა და საეკლესიო პერსონალმა იერარქიისგან საკუთარი უფლებების დაცვა სახელმწიფო ინსტრუმენტის გამოყენებით სცადეს. 35 მართლმადიდებელი მღვდელი და მრევლის წევრი, რომელთაგან უმრავლესობა რუმინეთის ოლტენიის მიტროპოლიაში მსახურებდა, შეეცადა შეექმნა პროფკავშირი „კეთილი მწყემსი”. პროფკავშირის წესდებაში ნათქვამია, რომ ორგანიზაციის მიზანია „დაიცვას მღვდელმსახურთა და ორგანიზაციის საერო წევრთა პროფესიული, ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული ინტერესები ეკლესიის იერარქიასთან და კულტების სამინისტროსთან მიმართებაში”.

იმავე წელს, კრაიოვას საქალაქო სასამართლომ მღვდელმსახურთა ორგანიზაციას პროფკავშირად დარეგისტრირების ნება დართო. მოსამართლემ მხედველობაში მიიღო, რომ მღვდელმსახურები და საერო პერსონალი შრომითი ხელშეკრულების საფუძველზე მსახურებენ, რაც რუმინეთის შრომის კანონმდებლობის შესაბამისად, მათ პროფკავშირის შექმნის უფლებას აძლევდა.

კრაიოვას მთავარეპისკოპოსმა სასამართლოს გადაწყვეტილება გაასაჩივრა. იერარქის მტკიცებით, განაჩენი რუმინეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის შიდა წესდებას ეწინააღმდეგებოდა და მის დამოუკიდებლობას ხელყოფდა. სასამართლომ დააკმაყოფილა არქიეპისკოპოსის თხოვნა და მღვდელმსახურების პროფკავშირი გააუქმა. ამის შემდეგ პროფკავშირის წარმომადგენლებმა ევროსასამართლოში იჩივლეს და საქმე მოიგეს.

ევროსასამართლომ მხედველობაში არ მიიღო, რომ ეკლესია შიდა საქმიანობას კანონიკური სამართლის საფუძველზე წარმართავს. მან მიიჩნია, რომ მღვდლებს, რომლებიც საეკლესიო ხელისუფლებისგან ფულს იღებენ, ქვეყნის პროფკავშირებში დარეგისტრირების უფლება აქვთ. ამრიგად, ევროსასამართლომ რელიგიური ორგანიზაცია არ განასხვავა საერო ტიპის დამსაქმებლებისგან და ქვეყანაში არსებულ საერთო წესს დაუქვემდებარა. რუმინეთის საპატრიარქოს აზრით, მღვდლობის ჩვეულებრივ სამსახურად მონათვლა მათ რწმენას შეურაცხყოფს და ეკლესიის დამოუკიდებლობას საფრთხის ქვეშ აყენებს.

ევროპული გამოცდილებისგან მნიშვნელოვნად განსხვავდება აშშ-ის სასამართლო პრაქტიკა. ოკეანის გადაღმა აღმსარებლობის თავისუფლება ბევრად ფართო გაგებით ესმით. ამერიკის კონსტიტუციის პირველი შესწორება, უზენაესი სასამართლოს ინტერპრეტაციის თანახმად, არა მხოლოდ კონკრეტული ინდივიდის რწმენის თავისუფლებას იცავს, არამედ რელიგიური ორგანიზაციისაც. თუ სახელმწიფოს მიერ დადგენილი ნორმა და რელიგიური დაწესებულების დამოუკიდებლობა ერთმანეთთან კონფლიქტში მოდის, სასამართლო ამ უკანასკნელს იცავს. ცხადია, ეს იმ ნორმებს შეეხება, რომლებიც განსაკუთრებული სახელმწიფოებრივი და საზოგადოებრივი ინტერესის საგანი არ არის.

ამის მაგალითია იანვარში გამართული სასამართლო პროცესი. უზენაესმა სასამართლომ, საქმეზე Hosanna-Tabor Evangelical Lutheran Church and School v. EEOC თქვა, რომ სახელმწიფოს უფლება არ აქვს მიუთითოს რელიგიურ ორგანიზაციებს, რა წესით აიყვანონ ან გაათავისუფლონ მსახურები. საქმე ეხებოდა ევანგელურ-ლუთერული ეკლესიის სკოლის მასწავლებელს შერილ პერიჩს, რომელსაც 2004 წელს მძიმე დიაგნოზი დაუსვეს. 2005 წელს, ერთწლიანი სამედიცინო შვებულებიდან დაბრუნებულ პერიჩს უარი უთხრეს სამსახურში დაბრუნებაზე და აცნობეს, რომ მისი ადგილი სხვამ დაიკავა.

პერიჩი სასამართლოში ამტკიცებდა, რომ მისი გათავისუფლებით დაირღვა ფედერალური ანტიდისკრიმინაციული კანონი, რომელიც დამსაქმებელს შეზღუდული შესაძლებლობების ნიშნით პერსონალის გათავისუფლებას უკრძალავს. თუმცა, უზენაესმა სასამართლომ განაცხადა, რომ რელიგიურ ორგანიზაციაზე შეუძლებელია გავრცელდეს ფედერალური კანონით გათვალისწინებული ნორმა.

მეტიც, სასამართლომ ჩათვალა, რომ არა მხოლოდ უშუალოდ რელიგიური ინსტიტუტის, არამედ მის მიერ დაარსებული არასამთავრობო ორგანიზაციების, სკოლების, უნივერსიტეტებისა თუ საავადმყოფოების პერსონალი, ეკლესიის მსახურად უნდა განიხილებოდეს. თუ სახელმწიფო მათ დანიშვნასა და გათავისუფლებაში ჩაერევა, ეს იქნება იმ კონკრეტული ინდივიდების აღმსარებლობის თავისუფლებაზე ძალადობა, რომელთა ნებასაც კონკრეტული ორგანიზაცია გამოხატავს. სასამართლომ ამგვარ საეკლესიო გადაწყვეტილებებში სახელმწიფოს ჩარევა აკრძალა. ამით მნიშვნელოვნად გამტკიცდა ამერიკაში მოქმედი დაუწერელი „ღვთისმსახურების გამონაკლისის” წესი.

„ღვთისმსახურების გამონაკლისი” გულისხმობს შრომით ურთიერთობებში ღვთისმსახურებისთვის სახელმწიფოს მიერ დაწესებული სტანდარტების გამონაკლისის წესით შემსუბუქებას. თუ კანონი ადგენს, რომ ორგანიზაციამ ადამიანს სქესის ნიშნით არ უნდა უთხრას უარი დასაქმებაზე, ან ამ ნიშნით არ გაათავისუფლოს, რელიგიურ სივრცეზე მისი განვრცობა რელიგიური ინსტიტუტის დოქტრინასთან ბრძოლის გამოცხადებას ნიშნავს. ასე შესაძლოა ორგანიზაციის არსი განადგურდეს. როგორ რეტროგრადულ იდეებსაც უნდა ქადაგებდეს კონკრეტული სექტა, თავისუფალ საზოგადოებაში მისი გამოხატვისა და რწმენის უფლებას უმაღლესი კანონი იცავს. მაგალითად, თუ კათოლიკურ ორგანიზაციებზე სახელმწიფო განავრცობს სქესობრივი ან ორიენტაციის ნიშნით დისკრიმინაციის აკრძალვას, გამოვა, რომ რელიგიურ ორგანიზმს, რომელიც ღმერთმამაკაცობრივი ბუნებისა და კაცი მღვდლის დოქტრინაზე დგას – გაანადგურებს.

ამერიკული ტრადიცია რელიგიური ორგანიზაციების განსაკუთრებულ სოციალურ ფენომენს ითვალისწინებს. რელიგიური ინსტიტუტებიხელს უწყობს სოციალური კაპიტალის დაგროვებას, რომელიც, თავის მხრივ, საქველმოქმედო ენთუზიაზმის გამოღვიძებასა და სოციალური პასუხისმგებლობის ამაღლებაზე აისახება. ამერიკელები საერთო მიზნების მიღწევისთვის შეკრებილი ასოციაციების საშუალებით საუკუნეების მანძილზე ქმნიდნენ თვითორგანიზებულ, პლურალისტურ საზოგადოებას. ადამიანები საკუთარ იდენტობას გარკვეულ ჯგუფთან და კრებულთან იყალიბებენ და გამოხატავენ. რელიგიური ორგანიზაცია ადამიანის იდენტობის გამოხატვის უნიკალურ ფორმად განიხილება, სადაც ის ღმერთთან დაახლოებას სხვებთან ერთად ესწრაფვის. თემის შიდა წესრიგის ხელყოფა, განსაკუთრებული აუცილებლობის გარეშე, მისი წევრების ცხოვრების წესისა და აღმსარებლობის უხეშ ხელყოფად მიიჩნევა. შესაბამისად, ინდივიდთა რწმენის პრაქტიკა განუყოფლადაა დაკავშირებული მათი რწმენის ინსტიტუციურ ფორმებთან, ინსტიტუციური განზომილება გააჩნია და მას კანონი იცავს.

რუმინეთის საპატრიარქოში შექმნილი პროფკავშირი, კერძო ურთიერთობებში სახელმწიფოს უხეში ჩარევის გარდა, აღმსარებლობის თავისუფლებასაც ლახავს. სიმართლეა, რომ ავტოკეფალიათა უმრავლესობაში მღვდელს იერარქის ნებისმიერი სურვილისადმი უსიტყვო მორჩილება უწევს. მეუფის ნებაზეა დამოკიდებული, რამდენ გადასახადს დაუწესებს ტაძარს. მეორე მხრივ, დაუმორჩილებლობის შემთხვევაში, მას შეუძლია მღვდელს იმხელა ეპიტემია დაადოს, რამდენსაც მოისურვებს. მეუფესთან მარტო დარჩენილი დაბალი ხარისხის სასულიერო პირი ვერ შეძლებს, ხმა უფრო მაღალ ინსტანციებს მიაწვდინოს – საეკლესიო სასამართლოები, რომლებმაც ამგვარი დავები კანონიკურ საფუძველზე უნდა განიხილონ, აღარ არსებობენ, ან იერარქის უშუალო დაქვემდებარებაში არიან. სინოდი კი ძალიან იშვიათად იკრიბება იმისთვის, რომ დავების განხილვა მოისურვოს, ან შეძლოს.

მაღალი საეკლესიო ბეგარა მღვდელს თვითგადარჩენისთვის ბრძოლას აიძულებს. თუ ტაძარმა ეპარქიასა და საპატრიარქოს ცალ-ცალკე უნდა უხადოს შემოწირული ფული, ეს მას უბიძგებს მოიგონოს მანქანის, სახლის, ათასგვარი ტექნიკის, მიწის, ხატების აქეთ-იქით ტარებისა და სხვა „კურთხევანის” რიტუალები, საიდანაც დამატებით ფულს მიიღებს. სწორედ ამ ორგანიზაციის სასარგებლოდ გააკეთა მღვდელმა არჩევანი სასულიერო ხარისხის მიღებისას. მას შეეძლო გამხდარიყო ან არ გამხდარიყო მღვდელი. ამ შემთხვევაში, სახელმწიფოს ჩარევა მნიშვნელოვნად ლახავს მართლმადიდებელი მრევლის წევრებისა და რელიგიური ორგანიზაციის თავისუფლებას.

 

კომენტარები