ბიძინა ივანიშვილი, 4 აგვისტო 2012 წ. გაზეთი სპექტრი
წინასაარჩევნოდ პოლიტიკოსების, საჯარო პირებისა და მედიის ნაწილი უფრო ინტენსიურად მიმართავს ქსენოფობიურ რიტორიკას. თუმცა ამან უკვე ტრადიციის სახე მიიღო – იგი საქართველოში გამართული თითქმის ყველა არჩევნების თანმდევი მანკიერება იყო. საინტერესოა, რომ ქსენოფობიის საარჩევნო თავისებურებას ის წარმოადგენს, რომ შეგნებულად იქმნება „მტრის ხატი”. იგონებენ საფრთხეს, შემდეგ რომ გვითხრან, როგორ გაუმკლავდებიან მას. „მტერზე” საუბარი და ეთნიკური თუ რელიგიური გრძნობებით სპეკულაცია მომხრეთა მობილიზებისა და პოლიტიკური მეტოქის „გაშავებისთვისაც” გამოიყენება. ჩვეულებრივ, ესა თუ ის პარტია აცხადებს, რომ არსებობს რუტინულ პოლიტიკურ საკითხებზე გაცილებით უფრო არსებითი პრობლემა, რომელიც „ძირს უთხრის” ქართულ იდენტობას, გადაჯიშებას იწვევს და ყოფნა-არყოფნის წინაშე აყენებს ქართველ ერს. ამ მეტაპრობლემას მეორე პლანზე გადააქვს უშუალოდ პოლიტიკური, ეკონომიკური თუ სოციალური საკითხები. ამავდროულად, მტრის ხატის წინაშე უნდა გაფერმკრთალდეს ოპონენტის ყველა მიღწევა თუ ღირსებაც, ვინაიდან მეტოქეს ამ დროს იმაში ადანაშაულებენ, რომ ის რჯულსა და ეროვნებას ებრძვის. „მტერი” ქვეყნის გარეთაც შეიძლება მოიძებნოს და შიგნითაც აფათურებდეს ხელებს.
1
საქართველოს პირველი პრეზიდენტი მომხრეთა კონსოლიდაციისთვის ეთნორელიგიურ რიტორიკას აქტიურად იყენებდა. ამ პერიოდში დამკვიდრდა ტერმინები „ჩამოთესლებული აფსუა” და „ოსი სეპარატისტი”. შევარდნაძე, წინამორბედისგან განსხვავებით, ეთნიკურ ფაქტორზე ყურადღებას ნაკლებად ამახვილებდა. მაგრამ უკანონოდ მოპოვებული ხელისუფლების ლეგიტიმაციისთვის ეკლესიას დაეყრდნო. მან საპატრიარქო საკუთარი ძალაუფლების ერთ-ერთ კომპონენტად აქცია, რაც, მეორე მხრივ, ეკლესიის ავტორიტეტის ზრდასა და რელიგიური უმცირესობების დევნაში გამოიხატა. ქსენოფობიას ამ პერიოდში რელიგიური შეფერილობა მიეცა და სწორედ მაშინ გაჩნდა სტიგმა „იაღოველი”, რომლითაც ლიბერალების მარკირებას დღემდე ცდილობენ ხოლმე. ვარდების რევოლუციას ზღვარგადასული რელიგიური ექსტრემიზმის განეიტრალება, რელიგიის თავისუფლების ელემენტარული ნორმების დამკვიდრება და სამოქალაქო ერის მშენებლობის ამბიციის დეკლარირება მოჰყვა. ამის გამო, უმთავრესი იარაღი, რითაც ოპოზიცია სააკაშვილის ხელისუფლებას დაუპირისპირდა, ისევ და ისევ რელიგიური და ქსენოფობიური რიტორიკა იყო: ხელისუფლება ანგრევს ეკლესიებს და გვართმევს ეროვნულობას – 2007 წლიდან მოყოლებული ეს ფრაზები ყველა საარჩევნო ციკლის დროს სხვადასხვა მოდიფიკაციით ხელახლა ტრიალდებოდა. საილუსტრაციოდ 2007 წელს გადაღებული, უცნობისა და ზაზა პაპუაშვილის კლიპი გამოდგება: ქართულ ტრადიციულ სამოსში გამოწყობილი იყვნენ „ჩინელები”, მათი გაბადრული სახეების ფონზე კი ნამდვილი ქართველობა ტირანიის უღლის ქვეშ გმინავდა, ადათ-წესები და მშობლიური ენა დაუნდობლად ითელებოდა. ამ დროს მთელი სერიოზულობით დაიწყეს საუბარი იმაზეც, რომ მთავრობას გამოჰყავს ჯიში ახალი ადამიანისა, რომელსაც ეროვნების, სარწმუნოების, ენისა და კაცური პრინციპების ერთგულება ექნება დაკარგული. ამ ტიპს სპეციალური სახელიც მოუძებნეს „ლიბერასტი”.
ყოველივე ამან, 2008-2010 წლების არჩევნების პერიოდში მმართველი გუნდის ლიბერალიზმის სტანდარტიც დაბლა დასწია. ხელისუფლების წარმომადგენლები აქტიურად შეუდგნენ ეკლესიის თაყვანისცემას, რასაც, მაგალითად, საპატრიარქოს დაფინანსების გაზრდა და რელიგიური პრობლემატიკის ტაბუირება მოჰყვა შედეგად. თუმცა, ისიც სათქმელია, რომ რელიგიური და ეთნიკური უმცირესობების წინააღმდეგ მათ არცერთი ნაბიჯი არ გადაუდგამთ. პირიქით, 2009 წლიდანვე ინტეგრაციის მიმართულებით და რელიგიის თავისუფლების დასაცავად რამდენიმე მნიშვნელოვანი ცვლილება განხორციელდა. ამ ცვლილებებიდან ყველაზე სარისკო და არაპოპულარული 2011 წელს რელიგიური გაერთიანების რეგისტრაციის ახალი წესის შემოღება აღმოჩნდა. კანონის მიღებამ მასშტაბური ქსენოფობიის, განსაკუთრებით კი, არმენოფობიის ტალღის აგორება გამოიწვია. მიუხედავად იმისა, რომ ის მალევე მინელდა, სიტყვათშეთანხმება „არ მინდა სომეხი პრეზიდენტი” სწორედ ამ მღელვარებამ დალექა ოპოზიციურად განწყობილთა ცნობიერებაში.
2
მაგრამ ახალბედა პოლიტიკოსმა ლიბერალებს იმედი სულ მალე გადაუწურა. რჯულზე მოექცა და საპატრიარქოში მოუხშირა სიარულს. შემდეგ რამდენჯერმე განაცხადა, რომ ფაშისტური ასავალ-დასავალი მისი საყვარელი გაზეთია, პარტიის თავმჯდომარედ აირჩია ადამიანი, რომელიც ამერიკის მთავრობას უმცირესობების მხარდაჭერას საყვედურობდა და ამბობდა, რომ ქართული კულტურისთვის რელიგიური თანასწორობის იდეა მიუღებელია. ივანიშვილმა მ. კობახიძის გარდა, კოალიციაში შეუწყნარებლობით გამორჩეული არაერთი პოლიტიკოსი და პარტიაც გააერთიანა, მაჟორიტარობის კანდიდატებად კი იმდენად ბევრი ოდიოზური შოვინისტი წარადგინა, რომ ზოგიერთზე სპეციალური განმარტების გაკეთებაც მოუწია. მაგრამ, რაც მთავარია, ბათუმში 5 ივლისს გამართულ აქციაზე ქართულმა ოცნებამ ქვეყნის ახალი „მტერი” გამოავლინა – აზიზიეს მეჩეთი და დონერისა და ჩორბას სუნი ბათუმის ბულვარში.
3
ამ კონტექსტში, გაკვირვებას არ უნდა იწვევდეს, რომ მთავრობა პოლიტიკური ოპოზიციის ნაწილის რუსულ ფესვებზე საუბრობს, მით უმეტეს მაშინ, როცა თავად ოპოზიციონერები ამას არ მალავენ ხოლმე. მაგალითად, ივანიშვილი აცხადებს, რომ აღარ მოიხსენიებს რუსეთს ოკუპანტად, მასთან სრულფასოვან სავაჭრო და პოლიტიკურ კომუნიკაციას აღადგენს, პუტინზე მეტი მონდომებით აბრალებს საქართველოს ჩრდილოელ მეზობელთან ომის გაჩაღებას და თვლის, რომ სამხრეთ კავკასიის კონტროლი რუსეთის ბუნებრივი ისტორიული მისწრაფებაა.
ყოველივე ამის გამო, ქართული ოცნებისა და, მაგალითად, პარტია თავისუფალი საქართველოსთვის რუსეთი, როგორც მტრის ხატი, გამოუსადეგარია. პირიქით, წარმატების მისაღწევად მათ რუსეთისადმი ნეგატიური განწყობების გაფერმკრთალებაზე ზრუნვაც უწევთ. ამისთვის კი ხსენებულმა პოლიტიკურმა ჯგუფებმა, როგორც ეტყობა, ალტერნატიული მეტასაფრთხის გამოვლენა, ახალი მტრის ხატის შექმნა განიზრახეს. ცხადია, რომ ცარიელ ადგილზე, ყოველგვარი წინაპირობის გარეშე ამ ოპერაციის შესრულება მხოლოდ და მხოლოდ წყლის ნაყვაა. ამიტომ მათ ისეთი „მტერი” უნდა მოეფიქრებინათ, რომ
მძიმე წარსული, ოშკისა და იშხნის ტაძრების გადარჩენის სანაცვლოდ აზიზიეს მეჩეთის აღდგენაზე მოლაპარაკება, ორმხრივი ეკონომიკური ღიაობა, თურქი ტურისტების სიმრავლე, სტერეოტიპები, რომლის მიხედვით „ყველაფერი თურქული” უხარისხო და უგემოვნოა. როგორც ჩანს, სწორედ ამ ინგრედიენტების ნაკრებმა განაპირობა ქსენოფობიის ახალი ობიექტის – თურქეთის გაჩენა. ისიც არის, რომ თურქული თემა, არმენოფობიისა და რელიგიური შეუწყნარებლობისგან განსხვავებით, ნეგატიურ საარჩევნო ეფექტს ვერ გამოიწვევს. თურქი საქართველოს მოქალაქეები საამისოდ მეტისმეტად ცოტანი არიან. ამ ყველაფერთან ერთად „მტერი” თურქეთი „მტერი” რუსეთის ერთადერთი რეალური ალტერნატივაა. მით უმეტეს იმ ფონზე, რომ მას საიმედო პოლიტიკურ და ეკონომიკურ პარტნიორს უწოდებს საქართველოს „გამყიდველი” ხელისუფლება.
ამიტომაც რუსეთზე ორიენტირებული პოლიტიკოსები, მათი მხარდამჭერი ექსპერტები, ინტელიგენცია, მედია და სამღვდელო პირები ბოლო პერიოდში „იაღოველების”, „სომხებისა” და ლიბერასტების ლანძღვაზე მეტად თურქეთზე, როგორც ახალ რელიგიურ, პოლიტიკურ, გეოპოლიტიკურ თუ, ზოგადად, ნაციონალურ საფრთხეზე საუბრით იქცევენ დროდადრო თავს. თურქოფობიური განცხადებები, როგორც წესი, რუსეთთან ოპოზიციურ წყვილშია მოწოდებული. მაგალითად, თუკი ხელისუფლება ამბობს, რომ რუსეთია მტერი და ოკუპანტი, მაშინ თურქეთიც მტერი და ოკუპანტია, თუკი არსებობს რუსული ოკუპაციის მუზეუმი, მაშინ უნდა დაარსდეს თურქული ოკუპაციის მუზეუმიც, თუკი რუსეთმა თურქებისგან გაათავისუფლა აჭარა, თურქები ამჟამად მას ხელახლა იპყრობენ, თუკი რუსეთმა შემოგვინახა მართლმადიდებლობა, თურქეთი აჭარის ისლამიზაციით იყო და არის დაკავებული, საქართველოში ამერიკულ-თურქული გავლენა უნდა დაბალანსდეს რუსული გავლენით და ა.შ.
სიტყვათხმარებაში შემოვიდა ახალი ცნებები: „ნეოოსმანური იმპერიალიზმი”, რომლის მიზანია საქართველოს გავლენის ქვეშ მოქცევა, უარეს შემთხვევაში კი, ოკუპაცია. „თურქული ეკონომიკური მარწუხები”, რათა შემდეგში პოლიტიკურ მარწუხებში მოქცევა გაიოლდეს, „თურქული ისლამის გეოგრაფიის გაზრდა და მცოცავი ანექსია”, რაც ბათუმში სულთან აზიზიეს მეჩეთის აღდგენით უნდა დაგვირგვინდეს ან პირიქით, დაიწყოს; „ათიათასობით თურქისთვის მინიჭებული მოქალაქეობა”, რამაც სამომავლოდ აჭარაში გზა უნდა გაუხსნას თურქეთის სამხედრო შემოჭრას და სხვა.
„დაწყებულია დიდი თურქობა”, „თურქების პარპაში”, „ბათუმი ხოფად იქცა”, „მიმდინარეობს აჭარის აზიზიზაცია” – ამ ტიპის განცხადებების ფონზე ხშირად მეორდება, რომ თურქების გამო საქართველოს მოქალაქეები დისკრიმინაციულ პირობებში შრომობენ, რომ თურქები ძალადობენ ქართველ ქალებზე, სჩადიან უამრავ დანაშაულს, სამართალდამცველები კი მათ ლოიალურად ეპყრობიან.
საბოლოო ჯამში, თურქოფობების მთავარი სათქმელი მაინც ის არის, რომ სააკაშვილის ხელისუფლება თურქულ ინვესტიციებზე ერს, რჯულს, მიწებსა და ქართველ ქალებს ყიდის, ხოლო თურქული ექსპანსიის შეჩერება მხოლოდ და მხოლოდ ქართულ ოცნებასა და მართლმადიდებელ რუსეთს ძალუძს, როგორც ამას აცხადებენ კოალიციის მაჟორიტარი კანდიდატები აჭარიდან.
4
როგორია რეალობა? თურქეთი გეოპოლიტიკური მტერი კი არა, დღესდღეობით გამორჩეულად ძლიერი მოკავშირე და პარტნიორია როგორც ეკონომიკური და პოლიტიკური, ისე სამხედრო თვალსაზრისითაც. იგი ერთადერთი სახელმწიფოა, რომელმაც აგვისტოს ომის შემდეგ საქართველოსთან კი არ შეასუსტა, არამედ გააძლიერა სამხედრო თანამშრომლობა. ამავდროულად, ჩვენთვის იგი NATO-ს წევრი ერთადერთი ქვეყანაა, რომელთანაც საერთო საზღვარი გვაკავშირებს.
სინამდვილეს არ შეესაბამება ისიც, რომ თურქეთი საქართველოში ეკონომიკურ ექსპანსიას ახორციელებს. როგორც აღმოჩნდა, თურქეთი ინვესტორ ქვეყნებს შორის, საერთაშორისო ორგანიზაციების, ნორვეგიის, დანიისა და აზერბაიჯანის შემდეგ, მხოლოდ მეხუთე ადგილს იკავებს. მონაცემები სხვაგვარიც რომ იყოს, ამ ტერმინით პარტნიორი ქვეყნების ეკონომიკური ურთიერთობების აღწერა მაინც სერიოზული შეცდომა იქნებოდა.
მითია ისიც, რომ საქართველოს მოქალაქეობა მიღებული აქვს ათიათასობით თურქს, ისევე როგორც ტყუილი იყო თავის დროზე ის, რომ თითქოს „ყველაფერი ჩინელებმა იყიდეს”. საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის ოფიციალური მონაცემებით, 2009-2011 წლებში ორმაგი მოქალაქეობა 25 314-მა უცხო ქვეყნის მოქალაქემ მიიღო. აქედან, თურქეთის მოქალაქე მხოლოდ 538-ია. დანარჩენები კი რუსეთის, უკრაინის, ირანის, აშშ-ის, საბერძნეთის, ყაზახეთის, სომხეთისა და ისრაელის მოქალაქეები არიან.
ასევე ტყუილია, რომ სამართალდამცველები არ რეაგირებენ თურქების მიერ ჩადენილ დანაშაულზე. თავისთავად ეს ცუდი ფაქტია, მაგრამ შესაძლებელია არაერთი თურქი მოქალაქის დასახელება, რომელიც ბოლო წლებში საქართველოში პასუხისგებაში იყო მიცემული.
ერთადერთი, რამაც რეალურად შეიძლება წაახალისოს თურქოფობია, თურქეთიდან შემოსული ტურისტების მართლაც დიდი რაოდენობაა, რადგან უცხოსადმი შიში და უნდობლობა, სტერეოტიპზე დამყარებული დამოკიდებულება ყველა ტიპის 
თურქულ-ქართული ურთიერთობები შეუწყნარებლობის კი არა, საქართველოს კულტურული და ეკონომიკური გამდიდრების საფუძველი უნდა გახდეს, ისევე როგორც კეთილმეზობლობისა და მშვიდობის სიმბოლოდ უნდა იყოს მოაზრებული ბათუმში სულთან აზიზიეს სახელობის მეჩეთის აღდგენა, იშხნისა და ოშკის რესტავრაციის სანაცვლოდ.
5
ცალკე სასაუბროა ის, თუ, ზოგადად, რა საფრთხეს შეიცავს ქსენოფობია. აქ მხოლოდ შეგვიძლია გავაგრძელოთ თავში დაწყებული საუბარი და გავიხსენოთ, რომ საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის რღვევას 1990-იანი წლების დამდეგს ეთნიკურმა შეუწყნარებლობამ შეუწყო ხელი. გამსახურდიასა და შევარდნაძის ხელისუფლებისთვის კი მათი საერთაშორისო დელეგიტიმაციის ერთ-ერთი მიზეზი ეთნიკური და რელიგიური ქსენოფობიაც გახდა.
ამ შეხსენებით იმის თქმა მინდა, რომ ქსენოფობია ზიანის მომტანი, პირველ რიგში, თავად მისი სუბიექტებისა და იმ ერისთვისაა, რომლის დაცვის სახელითაც გამოხატავენ ხოლმე უცხოსადმი სიძულვილს. პოლიტიკური ორგანიზაციების მიერ გამოვლენილი შეუწყნარებლობა, როგორც წესი, პასუხად მათ საერთაშორისო დელეგიტიმაციას იწვევს.
ბოლო, 2010 წლის ადგილობრივ არჩევნებზე ეროვნული საბჭო, რომელიც ქსენოფობიის ასპარეზზე ყველაზე მეტად გაისარჯა, საბოლოო ჯამში, წარუმატებელი გამოდგა; ახლა ვითარება შეცვლილია. ოპოზიციის დიდი ნაწილი ბიძინა ივანიშვილისა და მისი ფინანსური რესურსების გარშემოა კონსოლიდირებული, მაგრამ ისიც ცხადია, რომ ქსენოფობიური რიტორიკა ქართულ ოცნებას ყველაზე მეტად სწორედ იქ შეუშლის ხელს, სადაც „ოლიგარქი” საკუთარ პიარზე უშურველად ხარჯავს ფულს – დასავლეთში.
მეორე მხრივ კი, ამან, რა თქმა უნდა, საფრთხე შეიძლება შეუქმნას საქართველოსთან ამა თუ იმ გზით დაკავშირებულ თურქებსაც და მეზობლად მცხოვრებ და მომუშავე ქართველებსაც; ნაკლებად მიმზიდველი გახადოს საინვესტიციო გარემო; ბარიერები წარმოქმნას ქართულ-თურქულ პოლიტიკურ პარტნიორობაში და კიდევ უფრო დაბლა დასწიოს ჩვენს ქვეყანაში ლიბერალური ურთიერთობების კულტურა.
მიუხედავად ამ საფრთხეებისა, ქართული ოცნებისგან (თავისუფალი საქართველო და კახა კუკავა საერთოდ რომ არ მივიღოთ მხედველობაში) ქსენოფობიაზე უარის თქმის მოლოდინი, ჩანს რომ, უიმედოა. მართალია, ბიძინა ივანიშვილი არჩევნებიდან ორი წლის შემდეგ საკუთარ თავთან პოლიტიკურ დაპირისპირებას შეგვპირდა, მაგრამ ისიც დღესავით ნათელია, რომ აქ და ამჟამად ქართული ოცნება, ძალების უსაზღვრო დაძაბვისა და მონდომების შემთხვევაშიაც კი, ასეთ სასწაულს ვერ მოახდენს.
ბათუმში გამართულ ქართული ოცნების აქციაზე მხატვარი კაკო ძნელაძე
„თურქეთს არა მარტო აჭარაზე, არამედ მთლიანად საქართველოზე აქვს პრეტენზია და ჩვენ უნდა ვიყოთ ღირსეული ერი, რომ ასეთი პრეტენზიები ძირშივე მოვსპოთ”.
მურმან დუმბაძე, კოალიცია ქართული ოცნების ბათუმის მაჟორიტარი კანდიდატი
„რიგითი თურქისთვის აჭარა თურქული სულიერი და ეკონომიკური სივრცის ნაწილი გახდა. რაღა ბათუმი და რაღა ხოფა, უკვე ვეღარც განასხვავებენ თურქები. პირადად შევსწრებივარ აჭარის ქუჩებში თურქების მიერ კანონდარღვევის არაერთ ფაქტს, მაგრამ მათ ხელს ვერ ჰკიდებენ. ჩემი თვალით ვნახე, მოჩხუბარი ქართველები და თურქები როგორ გააშველა პატრულმა და დამნაშავე თურქების ნაცვლად როგორ დაიჭირეს უდანაშაულო ქართველები”.
მამუკა არეშიძე, კოალიცია ქართული ოცნების გარდაბნის მაჟორიტარი კანდიდატი
„ლამისაა ტვინი გადაჭამა მთელ საქართველოს ბათუმთან დაკავშირებით. ეს გარკვეულ ეჭვებს იწვევდა. 26 მაისს ქუთაისში ჩატარებული აღლუმი, ალბათ, იხილეთ, სადაც ქართულ ხუთჯვრიან დროშასთან ერთად თურქული დროშა ფრიალებდა”.
შალვა ხაჭაპურიძე, პარტია ეროვნულები, კოალიცია ქართული ოცნება
„თურქეთი არ მალავს უარყოფით დამოკიდებულებას აჭარის მოსახლეობის გაქრისტიანებისადმი. ამას საკუთარი გავლენის შესუსტების წინაპირობად მიიჩნევს და ამიტომაც ხელს უწყობს მეჩეთებისა და მედრესეების ამოქმედებას, რომელთა ფუნქციაც ისლამის გავრცელება და ნეოოსმანური სულისკვეთებით გამსჭვალული ახალგაზრდების აღზრდაა”.
ვასილ მაღლაფერიძე, გადაცემის ავტორი, მე-9 არხი
„ქართულ-ლაზური მიზიდულობის გაღვივება და, პირდაპირ თუ ირიბად, თურქეთის მოქალაქე ლაზების სამშობლოდ საქართველოს გამოცხადება სრულ ჰარმონიაში მოდის ნეოოსმანური დოქტრინის სულისკვეთებასთან, ვინაიდან ამგვარი “ლაზიკიზაცია” ნიადაგს ამზადებს დიდი რაოდენობით თურქეთის მოქალაქეებისთვის საქართველოს მოქალაქეობის მინიჭებისა და მესხეთელი თურქების ჩამოსახლებისთვის, რაც მნიშვნელოვნად შეცვლის პოლიტიკურ და დემოგრაფიულ ვითარებას საქართველოში”.
ვასილ მაღლაფერიძე, გადაცემის ავტორი, მე-9 არხი
„მიუხედავად იმისა, რომ სახელისუფლებო პარტიას „ნაციონალური მოძრაობა” ჰქვია, ეროვნულობასთან საერთო არაფერი აქვს. თუ მათ დიდხანს ვაბოგინებთ, ეროვნული გადაგვარება მოგველის.
მანანა კობახიძე, ქართული ოცნების პარტიის თავმჯდომარე
„მე მინდა შევახსენო მკითხველს, რომ აჭარა სააკაშვილის უგუნური პოლიტიკით გვეკარგება. მისი ხელისუფლებაში მოსვლიდან გაძლიერდა აჭარაში თურქული იდეოლოგიისა და ეკონომიკური ექსპანსია”.
შოთა ზოიძე, კოალიცია ქართული ოცნების მაჟორიტარი კანდიდატი შუახევში
