ჩვეულებრივ, როდესაც რელიგიურ საკითხზე წარმოთქმულ ოდნავ უჩვეულო წინადადებას ყოველგვარი გააზრების გარეშე მოჰყვება დაზეპირებული „ნუ მკრეხელობ", განწყობა მიფუჭდება. თუ მორწმუნე ხართ და ამ სვეტის სათაურმა მკრეხელობის განცდა გაგიჩინათ, არ დაგძრახავთ. ეს ნიშნავს, რომ მე და თქვენ შესაძლოა ახლოს ვიყავით ან უნებლიეთ მაინც მივუახლოვდით რელიგიის სწორ გაგებას. მართლაც, ღმერთი რელიგიაში – ყოველ შემთხვევაში, ქრისტიანულში – ეჭვგარეშე ცენტრალური ცნებაა. ყოვლისმომცველი და ყოვლისშემძლე სამყაროს შემქმნელია. ეკლესია ამქვეყნიური, მატერიალურია. ღმერთთან მეტ ან ნაკლებ კავშირში მყოფი მოკვდავი ადამიანებისგან და უსულო საგნებისგან, ნაგებობებისგან შედგება. უკეთეს შემთხვევაში, მთლიანად ღმერთის ამქვეყნიური მსახურია. ესეც მხოლოდ მაშინ, თუ ეკლესიაში ეშმაკი არ შეპარულა, თუ ის თავიდან ბოლომდე გაურყვნელია, რაც რეალური ცხოვრებისთვის წარმოუდგენელია. სადაც მოკვდავი ადამიანია, სადაც მიწიერი ცხოვრებაა, თუნდაც ადამიანური სულიერება, ყველგან არის არასრულყოფილებაც. სწორედ ეს გვაშორებს ღვთაებრიობას. მოკლედ რომ ვთქვათ, თუ შინაგანმა ხმამ გიკარნახათ, რომ ეკლესია არ შეიძლება იყოს ღმერთზე დიდი, მართალი ხართ.
თუმცა, სვეტის სათაური არც შემთხვევითია და არც მკითხველთა რელიგიური გრძნობების გამოსაცდელად ან თეოლოგიურ სიღრმეებში ჩასაღწევად არის შერჩეული. „პატრიარქი ღმერთი არ არის" – აგრესიული რეაქცია, რომელსაც ჩვენში მსგავსი მარტივი ჭეშმარიტებები იწვევს ხოლმე, თავისთავად დაგაფიქრებს ღმერთისა და მის ქმნილებათა იერარქიის დარღვევაზე. ზოგჯერ შეიძლება ვცადოთ, რეაქცია მთქმელის ვინაობით ან კონტექსტით ავხსნათ. დავიჯეროთ, რომ თავისი სხვა ქმედებებით, სხვა სიტყვებით დაიმსახურა გულისწყრომა და ამიტომაც იგემა უშვერი სიტყვების ნაკადით გამოხატული „რელიგიური" სულისკვეთება. მაგრამ სტატისტიკა გაბრაზებული კაცი არაა და მოტივები და გამართლებები არ აქვს.
ერთპარტიულმა კომუნისტურმა მმართველობამ ეს ქვეყნები დააშორა ღმერთს, მაგრამ მიაჩვია ამქვეყნიურ უპირობო ავტორიტეტებს. შეიძლება ითქვას, ეკლესიის მსახურთა რეიტინგის ის წილი, რომელიც ღვთის სიყვარულიდან არ მოდის, ლენინ-სტალინ-მარქსის დანატოვარია.
სტატისტიკა კი ძალიან მკაფიო სურათს გვისახავს: საქართველოში ისინი, ვინც განსაკუთრებით ენდობა რელიგიურ ინსტიტუტებს, ერთ-ნახევარჯერ მეტია მათზე, ვის ცხოვრებაშიც ღმერთს მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია. მოქალაქეების სულ ცოტა 22%-ია ისეთი, ვისაც, საკუთარი აღიარებით, ღმერთი ნაკლებად ადარდებს, მაგრამ უპირობოდ ენდობა ეკლესიას. დეტალური მონაცემები 2009 წელს გამოქვეყნებულ ამიერკავკასიის რელიგიების კვლევაშია გამოყენებული. შედარებისთვის მოყვანილი 42 ქვეყნიდან, ეკლესიას არსად აქვს ამხელა, ან თუნდაც მიახლოებული, „უპირატესობა" ღმერთზე. აქედან 32 ქვეყანაში, ღმერთის „რეიტინგი", პირიქით, აღემატება მისი მსახური რელიგიური ინსტიტუტების ნდობას. ამავდროულად, ეკლესიის განსაკუთრებული ნდობის მაჩვენებელი საქართველოში ყველაზე მაღალია და უტოლდება იორდანიასა და აფრიკულ მალიში ისლამის მსახურთა რეიტინგს.
ნიშნავს თუ არა ეს, რომ საქართველო ქრისტიანობის უკანასკნელი საყრდენია, რომ დანარჩენმა მსოფლიომ ღმერთი უარყო და „ქართულად განიკითხება", როგორც საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის (სმე) ზოგიერთი მსახური გვეუბნება? სათუოა. ქვეყნების თითქმის ნახევარში ღმერთს ადამიანების ცხოვრებაში უფრო დიდი ადგილი უკავია, ვიდრე „ღვთისმშობლის წილხვედრში". მათ შორისაა ბრაზილია, მექსიკა, რუმინეთი, ჩილე, არგენტინა, აშშ, პოლონეთი და სხვა ქრისტიანული ქვეყნებიც. ქვეყნების ნახევარზე მეტს, ტაძარში რეგულარულად მოსიარულე მოქალაქეების პროცენტიც უფრო მაღალი აქვს, ვიდრე საქართველოს.
იქნებ ჩვენმა ამჟამინდელმა მართლმადიდებელმა ეკლესიამ თავისი განსაკუთრებული ღირსებებით, სათნოებით, სიკეთით დაიმსახურა, რომ იყოს „ღმერთზე დიდი". ალბათ მრევლის ნაწილი სწორედ ამ კუთხით ხედავს ეკლესიის მოღვაწეობას. მაგრამ ცალკეული ადამიანების სულში ჩახედვის გარეშე, მხოლოდ ზოგად, თანმდევ მოვლენებზე შეგვიძლია საუბარი.
როგორც ზევით ითქვა, 42 გამოკვლეულ ქვეყანას შორის, უმეტესობაში ღმერთი რელიგიურ ინსტიტუტებს „ჩრდილავს". თვალშისაცემია, რომ დანარჩენი ათიდან, ხუთივე ქვეყანა, სადაც ეკლესიას ყველაზე დიდი უპირატესობა აქვს ღმერთთან, კომუნისტური წარსულის მქონეა. საქართველოს გარდა, ესენია ბულგარეთი, რუსეთი, სომხეთი და ვიეტნამი. რთულია გაექცე ლოგიკურ კავშირს: ერთპარტიულმა კომუნისტურმა მმართველობამ ეს ქვეყნები დააშორა ღმერთს, მაგრამ მიაჩვია ამქვეყნიურ უპირობო ავტორიტეტებს. შეიძლება ითქვას, ეკლესიის მსახურთა რეიტინგის ის წილი, რომელიც ღვთის სიყვარულიდან არ მოდის, ლენინ-სტალინ-მარქსის დანატოვარია.
კიდევ ერთი მოვლენა, რაც ეკლესიის უზარმაზარ, ღმერთის სიყვარულზე ძლიერ გავლენას აშკარად თან სდევს, ნეგატიური იდეების ბატონობაა. არცერთი ზოგადი დასკვნა ან დაკვირვება ეკლესიის შესახებ არ ეკუთვნის ყველა მღვდელმსახურს. ამის მიუხედავად, ეჭვგარეშეა, რომ დღევანდელი სმე-ს მსოფლმხედველობაში – იმ მოსაზრებებში, რაც საზოგადოებამდე აღწევს – ძალიან დიდი ადგილი უკავია მტრების ძიებას. მტრები, ბოროტი უცხო ძალები, ჩვენი ტაძრების კედლებს გარეთ თითქოს ყველგან არიან ჩასაფრებული და დღედაღამ ფიქრობენ, როგორ წაართვან ერთ მუჭა ქართველობას მართლმადიდებლობა. აქაც ბუნებრივია დავინახოთ კავშირი ახლო წარსულთან.
მართალია, გარკვეულ ფობიებს (მაგალითად, სხვა რელიგიების შიშს) ჯერ კიდევ მეცხრამეტე საუკუნის რუსულ-იმპერიული იდეოლოგია აქეზებდა, მაგრამ ბოლომდე ჩვენი საარსებო და სააზროვნო სივრცე საბჭოეთმა ჩარაზა. ისტორიული დოკუმენტებიდან ნათლად ჩანს, რომ ის ქართული ეკლესია, რომელიც ათწლეულების წინ სტალინის რეჟიმმა გაანადგურა, მრევლს სულ სხვა იდეებით ასაზრდოებდა. ხშირ შემთხვევაში, გავლენიანი ქართველი სასულიერო პირები არათუ უპირისპირდებოდნენ, განსაკუთრებულ ღიაობას ამჟღავნებდნენ გარე სამყაროსა თუ განსხვავებული მრწამსის ქართველების მიმართ. მიბაძვის ნაცვლად, უპირისპირდებოდნენ რუსული სამღვდელოების ჩაკეტილობას, რომელიც იყო და არის იმპერიული პოლიტიკური მიზნების გამოძახილი.
თუკი საბჭოეთის ნგრევისას კათოლიკური ტაძრების მითვისება გახდა პრიორიტეტული, საუკუნის წინ ქართველი მართლმადიდებლები და კათოლიკეები ერთად იკრიბებოდნენ გელათის ეზოში. თუკი დღეს ქართველი მუსლიმის ქართველობაც კი ეჭვქვეშაა, საუკუნის წინ წმინდა ნინოს სასწავლებელში მუსლიმებისთვის სალოცავი იყო მოწყობილი. მეტიც, მას ჩრდილოეთიდან მოვლენილი ეგზარქოსისგან იცავდნენ. თუკი დღეს კათოლიციზმს მწვალებლობად აცხადებენ, საუკუნის წინ ქართველ მართლმადიდებლებს სურდათ გერმანიის თეოლოგიურ ფაკულტეტებზე სწავლა. ასეთი გზა განვლო თვით წმინდანად შერაცხულმა გრიგოლ ფერაძემ. სამწუხაროდ, როგორც ჩანს, სწორედ სიყვარულის დოქტრინის შიშისა და სიძულვილის დოქტრინით ჩანაცვლება აღმოჩნდა ყველაზე ნაყოფიერი სტრატეგია კომუნიზმისგან გაუკუღმართებული სულიერების ნიადაგზე.
თუ აშკარა სიძულვილის გამოვლინებებს გადავდებთ, ქართული იდენტობის შენარჩუნება სავსებით კეთილშობილური მისიაა. მაშინაც, როდესაც მრავალფეროვნების მშვენიერებაზე ვსაუბრობთ, სწორედ განსხვავებული იდენტობების თანაარსებობას ვგულისხმობთ და არა ერთ უსახურ მასად ქცეულ კაცობრიობას. ამ მხრივ აღსანიშნავია, რომ ეკლესიამ შეითავსა ქართული ტრადიციების დამცველის როლიც. მეტიც, თუ კარგად დავაკვირდებით, შეიძლება აღმოვაჩინოთ, რომ ეროვნულობას ჩვენებურ „ეკლესიურ" ცნობიერებაში ბიბლიაზე დიდი ადგილიც კი უკავია. ეს არის დღევანდელი სმე-ს ერთ-ერთი მთავარი მახასიათებელიც და, შესაძლოა, მისი განსაკუთრებული ავტორიტეტის ერთ-ერთი მიზეზიც.
ეკლესიის ეროვნულობასთან შერწყმის შედეგად, ერთი მეორეს უდავოდ აძლიერებს, მაგრამ ჩნდება მნიშვნელოვანი გამოწვევებიც. საკითხავია, რამდენად უწყობს ხელს კულტურის ამ ორი შემადგენლის გაიგივება ან ერთის ან მეორის ხარისხს. ეროვნულ ტრადიციებში, ისევე როგორც სარწმუნოებაში, საქართველოს დიდი წყვეტა ჰქონდა. ჩვენი ტრადიციების დიდი ნაწილი – მაგალითად, ძველი ხალხური დღესასწაულები – საერთოდ აღარ გვახსოვს. მათ ადგილს დიდწილად კოლონიური და საბჭოთა ცხოვრების წესი იკავებს. გარკვეული თვალსაზრისით, ბოლო ორასი წელიწადის თავისებურებებიც სრულუფლებიან ტრადიციებს შეიძლება მივაკუთვნოთ. მაგრამ, სხვა თუ არაფერი, სასურველია ვიცოდეთ სხვადასხვა ჩვეულების ადგილი ჩვენს ისტორიაში. როდესაც საქმე არჩევაზე, „გაფილტვრაზე" მიდგება, სრული სპექტრიდან ავირჩიოთ, რა დავიტოვოთ სამომავლო ყოფისთვის და რა გავამწესოთ მუზეუმებში, ეროვნულ მეხსიერებაში.
რელიგიისა და ტრადიციონალიზმის იმ ეტაპზე „შეცემენტება", როდესაც ჯერ არც რელიგიური, არც საერო კულტურა არაა აღდგენილი, მოქნილობას გვართმევს. თუ დღეს სარწმუნოების რანგში აგვყავს ორმოცდაათი და ასი წლის ასაკის ტრადიციები, თუ საბჭოთა „რედაქციის" ქართველობას ვაიგივებთ მართლმადიდებლობასთან და პირიქით, ამით სამომავლოდ სივრცეს ვუზღუდავთ ბევრად ძველ და ლამაზ მივიწყებულ თავისებურებებს. შესაძლოა, კულტურის გაღარიბებაც არის ერთ-ერთი მიზეზი, თუ რატომ ხდება აუცილებელი „ნაღდი ქართველობისთვის" განსაკუთრებით ვიწრო ჩარჩოების დაწესება.
გარკვეულწილად, ქართული მართლმადიდებელი ეკლესიის ბოლო ასწლეულის ისტორია ლაღიძის წყლებისას ჰგავს. ჯერ იყო იმედისმომცემი, კაშკაშა დასაწყისი, რომელიც ავტოკეფალიის აღდგენას მოჰყვა და ამბროსი ხელაიას პატრიარქობით დაგვირგვინდა. შემდეგ ბოლშევიკების მიერ განადგურება და მითვისება. ბოლოს, ფერმკრთალი სახით აღდგენა. და თუ ეკლესიის საქმეებში არ უნდა ჩავერიოთ, ლაღიძის წყლებს მაინც ვუსურვოთ ძველი ხარისხიცა და პოპულარობაც.
