მოცემული მომენტისთვის გაერთიანებული ნაციონალური მოძრაობა საქართველოს ისტორიაში ყველაზე წარმატებული პოლიტიკური პარტიაა. მაგრამ მისი სამომავლო გადარჩენა და, მით უმეტეს, წარმატება სულაც არ არის გარანტირებული. ყველაფერი მასზეა დამოკიდებული, როგორიც არ უნდა იყოს ზეწოლა, რასაც ის ახალი ხელისუფლებისა და მისი განსაკუთრებით აგრესიული მომხრეებისაგან განიცდის.
ბუნებრივია, ამ პარტიის წარმატება, პირველ რიგში, ყოფილი ხელისუფლების მხარდამჭერებს გაუხარდებათ. მაგრამ ობიექტურად, ქმედუნარიანი პოლიტიკური პარტიის შექმნის პრეცედენტი საქართველოს პოლიტიკურ განვითარებას წაადგება. ამიტომ სულაც არ არის აუცილებელი, ნაციონალური მოძრაობის მომხრე და ამომრჩეველი იყო, რომ მის პოლიტიკურ ცხოვრებაში დარჩენას გულშემატკივრობდე.
რა არის პარტია?
დავაზუსტებ: ნამდვილ პოლიტიკურ პარტიად ქცევის შანსი ნაცმოს (მოდი, ამის შემდეგ ამ შემოკლებას ვიხმარ) მხოლოდ ოქტომბრის არჩევნების წაგების შემდეგ მოეცა. თუ ის მას გამოიყენებს, ის იქცევა პირველ სრულფასოვან პარტიად საქართველოს უახლეს ისტორიაში (პირველი დამოუკიდებლობის პერიოდის პარტიებს ახლა არ შევეხები).
ვარდების რევოლუციამდე, ის იყო საპროტესტო მოძრაობა, რომელიც ადამიანებს აერთიანებდა უპირველეს ყოვლისა ნეგატიური მოტივით: „საქართველო შევარდნაძის გარეშე". ამ ნიშნით, ის დიდად არ განსხვავდებოდა „ქართული ოცნებისგან", რომლის პათოსი დღესაც ამოიწურება ემოციით „ძირს ნაცები". განსხვავება არის: მაშინდელი ნაცმოს ბირთვი გაცილებით ერთგვაროვანი იყო, ვიდრე მორალურად და იდეოლოგიურად სრულიად ამორფული „ოცნება". მაგრამ ეს ძირითადად ელიტურ წრეებში იცოდნენ: „უბრალო ხალხისთვის" მას ჩვეულებრივი პოპულისტური ლოზუნგები და დაპირებები ჰქონდა, რაც ტიპოლოგიურად სავსებით შეედარება „ოცნების" წინასაარჩევნო დისკურსს.
ვარდების რევოლუციის შემდეგ მან გაიზიარა წინამორბედების ბედი და იქცა სახელისუფლებო პარტიად, ანუ ადმინისტრაციულ ბერკეტებს შეეზარდა. საკუთრივ პარტიული ორგანიზაცია მეორეხარისხოვანი მექანიზმი იყო, რომელსაც მხოლოდ საარჩევნო პიარის ტექნიკური უზრუნველყოფა ევალებოდა – ხოლო, თავის მხრივ, პოპულისტური „საპიარო" გზავნილები ხშირად აცდენილი იყო მთავრობის რეალურ ქმედებებს. პარტიაში ძირითადად სამსახურის შოვნის მოტივით შედიოდნენ, თუმცა ის თითქმის არ ასრულებდა სამთავრობო კადრების მომზადების ბუნებრივ ამოცანას (ხელისუფლების ადგილობრივი, ანუ მეორეხარისხოვანი ორგანოების გამოკლებით): მართლა გავლენიან თანამდებობებზე ადამიანები სულ სხვა გზით ხვდებოდნენ. მოკლედ, პარტიას არავითარი როლი არ ჰქონია სამთავრობო პოლიტიკის შემუშავებასა და განხორციელებაში. ნამდვილი პარტია იყო „გუნდი", ანუ მცირე გაუფორმებელი ჯგუფი პრეზიდენტ სააკაშვილის გარშემო.
ეს არ ნიშნავს, რომ ნაცმო არ ყოფილა წარმატებული თავის ოპოზიციურ ან სახელისუფლებო გამოვლინებებში. ვარდების რევოლუცია ისტორიული ნიშანსვეტია: ხელისუფლების შეცვლის უკეთესი ვარიანტი, ანუ ძალაუფლების უფრო ხავერდოვანი ცვლა, იმ კონტექსტში შეუძლებელი იყო. სააკაშვილის ხელისუფლებამ – მრავალი ნაკლის თუ არათანმიმდევრულობის მიუხედავად – საქართველო პირველად აქცია თანამედროვე ტიპის სახელმწიფოდ, რითაც თვისობრივად ახალ ეტაპზე აიყვანა ჩვენი პოლიტიკური და საზოგადოებრივი ცხოვრება. მაგრამ არცერთ ამ ეტაპზე ნაცმო არ აკმაყოფილებდა პოლიტიკური პარტიის მინიმალურ მოთხოვნებს. ის არ ყოფილა ფართო და ღია ორგანიზაცია ასე თუ ისე გარკვეული პოლიტიკური ხედვის და პრინციპების გარშემო, რომელსაც ადამიანები სწორედ მათ გამო უჭერენ მხარს.
იქნებ სხვა პარტიები გვყოლია ასეთი? არა. რესპუბლიკელებს აქვთ ამის პრეტენზია, მაგრამ უსაფუძვლოდ. არ მინდა, ვინმეს რამე კარგი დავუკარგო: რესპუბლიკელები სამართლიანად ამაყობენ, რომ საკმაოდ ხანგრძლივი დროის მანძილზე შეინარჩუნეს საკუთარი იდენტობა ისე, რომ რამდენიმე ლიდერიც კი შეიცვალეს. საქართველოში ეს სერიოზული მიღწევაა. მაგრამ ისინი არასოდეს ყოფილან პოლიტიკური პარტია, რადგან საკუთარი თავი დამოუკიდებლად არასოდეს შეუთავაზებიათ ამომრჩევლისთვის და მხოლოდ ელიტური პოლიტიკური ბროკერის როლით იფარგლებოდნენ (ერთი გამონაკლისი 2008 წლის გაზაფხულზე დაუშვეს, მაგრამ მაშინაც ვერ აგვიხსნეს, რატომ გადაუხვიეს თავის გენერალურ ხაზს).
აქამდე ყველაზე ახლოს პოლიტიკური პარტიის მოთხოვნებთან ლეიბორისტები იდგნენ: დამოუკიდებლად მოქმედებდნენ, რაღაც იდეოლოგიის მაგვარიც ჰქონდათ და შედარებით მყარი ამომრჩეველიც. მაგრამ... კარგი, რა. ლეიბორისტები რომ გეყოლება ყველაზე წინ წასულ პარტიად, ეს უკვე ქვეყნის დიაგნოზია, თან საკმაოდ მძიმე. ეს იყო პარტია-ანეკდოტი ან პარტია-მცირე ბიზნესი, რომელიც პარტია-მილიარდერმა წარმატებით გამოდევნა.
რის ხარჯზე უნდა შენარჩუნდეს პარტია?
ის, რომ, წინა სამთავრობო პარტიებისგან განსხვავებით, ნაციონალური მოძრაობა სახელისუფლებო ბერკეტების დაკარგვის შემდეგ არ დაშლილა და თავისი ძირითადი ბირთვი შეინარჩუნა, თითქმის ისეთივე რიგის პოლიტიკური სენსაციაა ჩვენთვის, როგორც თავად ხელისუფლების არჩევნებით შეცვლა. რით შეგვიძლია მისი ახსნა?
პირველი და უშუალო მიზეზი, რა თქმა უნდა, თვით მთავრობის არჩევნებით და არა რევოლუციური გადატრიალებით შეცვლის ფაქტია. ნაცმოს აქვს საკმაოდ დიდი საპარლამენტო დეპუტაცია, რომელსაც სახელმწიფო ხელფასს უხდის ოპოზიციის ფუნქციის შესრულებაში. ჰოდა, რატომ არ შეასრულებს?
ოღონდ ჩვენს პირობებში ეს ახსნა არ არის საკმარისი. ფორმალურად, ოქტომბერში ხელისუფლება არჩევნებით შეიცვალა, მაგრამ ფსიქოლოგიურად (პირველ რიგში, გამარჯვებულთა ფსიქიკას ვგულისხმობ) ეს მაინც რევოლუცია იყო: ხალხმა დაამარცხა ბოროტი ძალა და მის ბოლომდე განადგურებას ელის. ჩამრეცხავები უნდა ჩაირეცხონ. ცალკე აღებულ დათო უსუფაშვილს თუ არ ჩავთვლით, ხელისუფლება და გამარჯვებული ხალხი ოპოზიციის ლეგიტიმურობას არ აღიარებს და აქტიურად ცდილობს მის გასრესას, თუმცა ისიც უნდა, ფორმალური კანონიერების საზღვრები დაიცვას.
ამ ვითარებაში პარტიული იდენტობის და ერთიანობის შენარჩუნებას მხოლოდ რამდენიმე ათეული დეპუტატის მანდატი და ხელფასი არ ეყოფა. რატომ არ გადადიან დამარცხებულები გამარჯვებულების მხარეზე ან რატომ არ იმალებიან სოროებში? ცხადია, ბევრი ასეც მოიქცა, ზოგი თავისით და ზოგიც ზეწოლის ქვეშ, მაგრამ ჩვენს პირობებში ეს არ უნდა გაგვიკვირდეს. გასაკვირი ისაა, რომ ნაციონალური მოძრაობა რჩება ანგარიშგასაწევ პოლიტიკურ ძალად.
რა აერთიანებს პარტიას 9-წლიანი ხელისუფლებაში ყოფნის შემდეგ, და რა არის ის ძლიერი მხარე, რაც სამომავლო წარმატების იმედს შეიძლება აძლევდეს? პირველ რიგში, მას აქვს პრეტენზია, რომ გააჩნია გამოკვეთილი ღირებულებები და პრინციპები და ამ ნიშნით აღემატება თავის ყველა ოპონენტს. არცთუ უსაფუძვლოდ: „ოცნების" იდეოლოგიურ აჯაფსანდალს თუ შევხედავთ, ნაცმო ნამდვილად უკეთ გამოიყურება. ეს ასე თუ ისე გამოკვეთილი მემარჯვენე-ცენტრისტული გაერთიანებაა; მისი თანმიმდევრული ორიენტაცია ქვეყნის დასავლურ ინტეგრაციაზე ხელსაყრელ კონტრასტს ქმნის ივანიშვილ-მარგველაშვილის საეჭვო გეოპოლიტიკურ ბუნდოვანებასთან.
მაგრამ საკმარისია ეს პარტიის სამომავლო წარმატებისთვის? თავს ნუ მოვიტყუებთ. ის, რომ ჩვენი პარტიები ლიდერების და ფულის, და არა ხედვების და ღირებულებების გარშემო ჩნდება, პირველ რიგში, თვით პარტიების კი არა, ამომრჩევლის ბრალია: რა მოთხოვნაცაა, ის მიწოდებაა. ხალხის დიდი უმრავლესობა იდეების და პრინციპების მიხედვით არ აძლევს ხმას. გარდა ამისა, მემარჯვენე ცენტრიზმი, ანუ, ამ შემთხვევაში, ეკონომიკური და სოციალური ლიბერალიზმის სინთეზი, საქართველოში არჩევნების მომგები იდეა არ არის. პირიქით, ჩვენთან მუშაობს მემარცხენე ეკონომიკური პოპულიზმის შეზავება კულტურულ კონსერვატიზმთან (სწორედ ამით მოიგო არჩევნები „ოცნებამ"). ამას ვერსად გაექცევი. მკაფიო პრინციპების გარშემო გაერთიანებულ ადამიანთა ბირთვი საჭირო და აუცილებელია, მაგრამ არასაკმარისი.
ბრენდი და „რებრენდინგი"
მთავარი, რაც ნაცმოს „ბრენდს" განსაზღვრავს და მის მომხრეებს (და არამხოლოდ ორგანიზაციულ ბირთვს) აერთიანებს, არის ხელისუფლებაში ყოფნის გამოცდილება, უფრო სწორად, ის ობიექტური მიღწევები, რაც მას 9 წლის განმავლობაში ჰქონდა. მიხეილ სააკაშვილის მთავრობა ჯერჯერობით ერთადერთი წარმატებული ხელისუფლებაა საქართველოს ახალ ისტორიაში. „ოცნების", როგორც სახელისუფლებო ძალის, შეფასება შეიძლება ნაადრევი იყოს, მაგრამ, სამწუხაროდ, ჯერჯერობით არ ეტყობა, რომ ქვეყნისთვის მნიშვნელოვანი სასიკეთო ცვლილებების მიღწევა შეუძლია. თუ ასეა, გონივრულია ვივარაუდოთ, რომ რაღაც ეტაპზე ხალხი ამ კონტრასტს დაინახავს, სათანადოდ შეაფასებს და შესაბამის საარჩევნო გადაწყვეტილებას მიიღებს.
როგორც ჩანს, ნაცმოს დღევანდელი სტრატეგია სწორედ ამ დაშვებას ეყრდნობა: მან უბრალოდ, უნდა მოიცადოს, სანამ ხალხი ცხადად დაინახავს „ოცნების" უუნარობას და ისევ მას დაუძახებს. თუ ასეა, ამ ეტაპზე ძირითადი ამოცანა პარტიის ბირთვის შენარჩუნებაა. როგორც ჩანს, ანალოგიური მოლოდინი „ოცნებასაც" აქვს, ოღონდ მისი მხრიდან ამას შიში ჰქვია: „ვაიმე, კიდევ ესენი არ დაბრუნდნენ". სწორედ ამიტომ ცდილობს ხელისუფლება ნაცმოს სრულ განადგურებას, სანამ გვიანი არ არის.
ეს ყველაფერი, ზოგადად, რაციონალურია, მაგრამ ისევ არასაკმარისი. ნაცმო თავს ვერ შეინარჩუნებს, თუ არ განვითარდა და წინ არ წავიდა. „დაბრუნებული" ნაცმო პრინციპულად სხვა უნდა იყოს.
ოღონდ, ესგანვითარება არ გულისხმობს ე. წ. რებრენდინგს, რომელზეც ამდენს ლაპარაკობენ. ჩემი აზრით, „ახალი ეროვნული მოძრაობა", რომელიც 19 აპრილს გამოგვიცხადეს, ძალიან სუსტი იდეაა და არა მგონია, მას მომავალი ჰქონდეს. რას ნიშნავს ეს? „ნაციონალური" „ეროვნულით" შევცვალეთ – რა, მერე?
ასევე, განვითარების საწინდარი ვერ იქნება გულში მჯიღის ცემა და რიტუალური მონანიება. ცხადია, ნაცმოს საკმარისი შეცდომები ჰქონდა და მათ აღიარება და გააზრება სჭირდება. მაგრამ წარსულ შეცდომებზე ლაპარაკის მიზანია არა მხოლოდ ზოგადი დემონსტრირება: „აი, ხომ ხედავთ, როგორი თვითკრიტიკულები ვართ", არამედ მიღებული გამოცდილების ანალიზი სამომავლო სტრატეგიის განსასაზღვრად.
რა უნდა დაიძლიოს?
პრობლემები პრაქტიკული და კონკრეტულია და ის დაკავშირებულია გარკვეული ორგანიზაციული და ფსიქოლოგიური სინდრომების დაძლევასთან, რაც ნაცმოს ხელისუფლებაში ყოფნის პერიოდიდან გადმოჰყვა. რამდენიმე ყველაზე მნიშვნელოვანს გამოვყოფ.
გაფართოება. ტრადიციულად, ნაცმო მოქმედებდა სქემით: ჯერ პატარა ბირთვი პატარა დახურულ ოთახში ადგენს გეგმას, შემდეგ კი ხალხს უძახის მხარდასაჭერად. დაძახება ხდებოდა საკმაოდ მარტივი გზავნილების მეშვეობით, იმიტომ რომ ხალხს მხოლოდ მარტივი (არ მინდა ვთქვა „პრიმიტიული") აზრები ესმის. შუალედური რგოლია პარტიული ფუნქციონერები, რომლებიც მობილიზაციის ტექნიკური ამოცანების შესრულებას უზრუნველყოფენ. მეც მესმის, რომ მარტივი „მესიჯ-ბოქსების" გარეშე დემოკრატიული ანუ მასობრივი პოლიტიკა არ გამოდის. მაგრამ ნაცმოს ძირითადი სისუსტე იყო ის, რომ ის არ მუშაობდა (ან თითქმის არ მუშაობდა) რეალური თუ პოტენციური მომხრეების ბირთვთან, ვისაც ვერ დააკმაყოფილებს მესიჯ-ბოქსის პრიმიტივიზმი და მიტინგზე „ჯოს-ჯოს" ძახილი. არადა, ნამდვილი პარტია სწორედ ეს ბირთვია, რომელიც რაღაც ფორმით მონაწილეობს პარტიის იდენტობის და სტრატეგიის განსაზღვრაში და არა მხოლოდ ელის, როდის დაუძახებენ მხარდაჭერისთვის. ამ მხრივ გადაწყობა შეიძლება ყველაზე რთული იყოს, მაგრამ ამის გარეშე არაფერი გამოვა.
გრძელვადიანობა. როგორც რევოლუციური, ისე სახელისუფლებო პერიოდიდან ნაცმოს გამოჰყვა ურგენტულობის, სასწრაფოობის, არიქა-არიქას სინდრომი: ახლავე, მაქსიმუმ ხვალ საღამოსთვის უნდა მივაღწიოთ რაღაც კონკრეტულ მიზანს, თორემ ზეგ გვიან იქნება. ამგვარ განწყობას თავისი გამართლებაც ჰქონდა: მის გარეშე მთავრობა ალბათ ვერ შეძლებდა იმდენს, რამდენიც შეძლო. მაგრამ ახლა ნაცმოს გრძელვადიან მუშაობაზე გადაწყობა მოუწევს. ბევრ მის მომხრეს უჭირს იმ აზრის ატანა, რომ „ქოცები" ერთ და ორ თვეში არ წავლენ: ადრე ზუსტად ასეთი ემოციები ლეკავდა ნაცმოს ოპოზიციასაც, რომელსაც აუცილებლად უახლოეს გაზაფხულზე ან შემოდგომაზე უნდოდა „ამათი მოშორება". როგორც ეს სისულელე იყო ნაცმოს ოპოზიციის მხრიდან, დღეს იგივე განწყობა არაპროდუქტიულია „ანტიქოცური" საზოგადოებისთვის. ცხადია, პოლიტიკური ძალა მზად უნდა იყოს ყოველგვარი არაპროგნოზირებადი სიტუაციისთვის, მაგრამ მან უნდა იცოდეს, რომ, დიდი ალბათობით, უცებ არაფერი იქნება.
მოქნილობა და კოალიციურ მუშაობაზე ორიენტაცია. ჩვენ არ ვიცით, შეინარჩუნებს თუ არა თავს ნაცმო და, მით უმეტეს, დაბრუნდება თუ არა ხელისუფლებაში. მაგრამ მთლად ძნელი წარმოსადგენია, ის ოდესმე ისევ მოგვევლინოს ისეთ ცალსახად დომინანტურ ძალად, როგორადაც ამ ცოტა ხნის წინ გვახსოვს. ერთ მდინარეში, როგორც ცნობილია, ორჯერ ვერ შეხვალ. ნაცმო და მისი მომხრეები უნდა შეეგუონ, რომ მათი სამომავლო წარმატება დიდწილად იქნება დამოკიდებული მათ მოქნილობაზე და კოალიციური მუშაობის უნარზე, ანუ თანამშრომლობაზე იმ ხალხთან, ვინც დღეს მათი აქტიური ოპონენტია.
ლიდერობა. დღევანდელი ნაცმოს ერთ-ერთი სიძლიერე ისაა, რომ ის აღარ აღიქმება ერთი ადამიანის, მიხეილ სააკაშვილის, მომხრეთა ორგანიზაციად. კარგი ინდიკატორია, რომ მტრებიც ზოგადად „ნაცებს" ლანძღავენ და არა მხოლოდ „მიშას". როცა ვთქვი, რომ ნაცმოს ახლა გაუჩნდა „ნამდვილ პარტიად" ქცევის შანსი, ამასაც ვგულისხმობდი. მაგრამ ეს სიძლიერე შეიძლება ადვილად იქცეს სისუსტედ, თუ ის ლიდერთა შორის ბრძოლას და პარტიის გახლეჩას მოიტანს – რაც ასევე ადვილი წარმოსადგენია. პოლიტიკურ ამბიციათა შეჯახება ნორმალური მოვლენაა და ლამაზი სენტენციების გამეორება: „დაიოკეთ ამბიციები საერთო საქმისთვის", სისულელეა. აქ შეგვიძლია ვთქვათ მხოლოდ ორი რამ: (1) ნაციონალურ მოძრაობას მხოლოდ იმ შემთხვევაში აქვს მომავალი, თუ მან დაძლია ერთი ლიდერის პარტიის სინდრომი, და (2) რაც მეტად შეინარჩუნებს ის ლიდერებს, ვისთანაც პარტიის მთავარი კოზირი – მისი წარსული მიღწევებია დაკავშირებული, და რაც უფრო შეძლებენ ისინი ერთად მუშაობას, მით წარმატების მეტი შანსი ექნებათ.
