იუსტიციის უმაღლესი საბჭო უზენაესი სასამართლოს უვადო მოსამართლეობის კანდიდატს, ლევან მესხორაძეს 31 აგვისტოს გაესაუბრა.
მესხორაძე 2008-2016 წლებში იუსტიციის სამინისტროს ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სასამართლოებში სახელმწიფო წარმომადგენლობის დეპარტამენტის უფროსი იყო. ის სტრასბურგის სასამართლოში სახელმწიფოს წარმოადგენდა.
გასაუბრება გაგრძელდა 2 საათი და 37 წუთი, სულ დაისვა 63 შეკითხვა, მათ შორის: 46 - სამართლებრივი კითხვა; 17 - ზოგადი (პირადი ხასიათის) კითხვა.
მესხორაძემ სხვადასხვა საკითხზე დასმულ კითხვებს უპასუხა.
გამოხატვის თავისუფლება
საბჭოს წევრი დიმიტრი გვირტიშვილი: აი იყო ესეთი ფაქტი, პრეზერვატივზე გამოსახეს მართლმადიდებლური აღმსარებლობისთვის ძალიან ძვირფასი პიროვნება და მეფე. ეს პრეზერვატივები გაიყიდა და მოგება მიიღო ამით დამამზადებელმა და გამავრცელებელმა. რომ შეაფასოთ ეს შემთხვევა.
ლევან მესხორაძე: საქმე გვაქვს მორალთან, როგორც ლეგიტიმურ მიზანთან და საქმე გვაქვს გამოხატვის თავისუფლებასთან ცალსახად დანერით მნიშვნელოვნად. გამოხატვის თავისუფლება რა თქმა უნდა, მოიცავს ისეთი ინფროამციის გავრცელებას, რომელიც არის შეურაცხმყოფელი პირდაპირ ვამბობ ამას და ხაზს ვუსვამ, რომელიც არის მიუღებელი და რომელიც არ სიამოვნებს თუნდაც უმრავლესობას. ეს არის მთავარი არსი გამოხატვის თავისუფლების, მაგრამ თქვენი იცით, რომ არსებობს ზოგიერთი გამონაკლისი შემთხვევა და არა წესი, როცა სახელმწიფოს შეიძლება ეპატიოს ჩარევა, ეს დისკრეცია კი არ აქვს ჩარევის, არამედ ზოგჯერ ეპატიება უფრო მეტი სიკეთის დასაცავად. რადგან პირველი ესეთი მთავარი ტესტი აქ არის ლეგიტიმური მიზანი რატომაც შეიძლება შეზღუდოს და როგორც მახსოვს შეზღუდა საერთო სასამართლომ, მიუხედავად იმისა რომ არ ვიცნობ საერთოდ ამ საქმის და დეტალებს. აქ ცალსახად ლეგიტიმური მიზანი გადის მორალზე, მაგრამ რა არის მორალი ეს დამოკიდებულია თითოეულ საზოგადოებაზე, შეიძლება ცალსახად იყო რაღაც საკითხი თავისი სიმძიმეების მიხედვით მნიშვნელოვანი ერთ ქვეყანაში და ეს სხვაგვარად იყოს მეორე ქვეყანაში. და აქ ეს იმიტომ ვახსენე და დავიწყე ცოტა შორიდან, რომ მოსამართლეს აქვს ძალიან დიდი მიხედულების ფარგლებში. ამაში ევროპული სასამართლო გამონაკლისი შემთხვევების გარდა ვერ ერევა. ვერ ჩაერევა, როგორც ამას თვითონ სასამართლო აცხადებს, საუკეთესო პოზიციაში არის ის სასამართლო რომელიც იმ ქვეყანაშია და არა ათას კილომეტრში სტრასბურგმა შეაფასოს ეს, ამიტომ ამ შემთხვევაში მე ვფიქრობ, რომ ევრო სასამართლოს შეიძლება გაუჭირდეს დარღვევის დადგენა.
საბჭოს წევრი თამარ ონიანი: უნდა იყოს თუ არა დასჯადი სიძულვილის ენა? და სამართლადარღვევათა ან სისხლის სამართლის კოდექსებით ხომ არ არის უკვე დანაშაულად მიჩნეული?
ლევან მესხორაძე: ჩვენი კოდექსით არის დასჯადი სიძულვილის ენა, ოღონდ მხოლოდ ერთი ასპექტი, ეს არის ძალადობისაკენ მოწოდება. ჩვენს კანონმდებლობაში, სამოქალაქო, ადმინისტრაციულ სისხლის სამართლის კოდექსში ვერ იპოვნით ტერმინს სიძულვილის ენა. პრინციპში ამაში დიდ პრობლემას ვერ ვხედავ, შეიძლება მისი არსი სხვა ფორმით იყოს გატარებული ჩვენს კანონმდებლობაში. სიძულვილის ენა არის დასჯადი სისხლის სამართლის კოდექსით, იმ ნაწილში, რა ნაწილშიც ქმედების ობიექტური შემადგენლობა ქმნის რეალურ, აშკარა და გარდაუვალ საფრთხეს. ვინმემ რომ დაწეროს – ამ ქვეყნიდან უნდა გავაძევოთ ჩვენ ყველა ბრაზილიის მოქალაქე, რომელიც საფრთხეს უქმნიან ჩვენს მდგრადობას და ერთიანობას, ეს არ არის სისხლის სამართლის დანაშაულის შემადგენლობა იმიტომ, რომ განცხადება არ არის რეალური საფრთხის შემცველი. მაგრამ მე თუ ვიტყვი 7 საათზე ვიკრიბებით, წამოდით გავყაროთ ყველა ბრაზილიის მოქალაქე საქართველოდან და თუ აღმოჩნდება რომ იარაღი არის, საშუალება არის, ორგანიზებულია, და ა.შ. ამ შემთხვევაში გარკვეული ასპექტი არის დასჯადი.
მოსამართლის ეთიკა
საბჭოს წევრი ნაზი ჯანეზაშვილი: თუ მოსამართლე არაფხიზელ მდგომარეობაში მართავს ავტომობილს, იქნება თუ არა ეს ეთიკის წესების დარღვევა?
ლევან მესხორაძე: მოსამართლის განსაკუთრებული როლიდან გამომდინარე, არამარტო კონკრეტულ საქმეში, არამედ ზოგადად, იმიტომ, რომ კონკრეტულ საქმეში არის ინდივიდუალური მოსამართლის მიუკერძოებლობა და დამოუკიდებლობა უზრუნველსაყოფი, მაგრამ მეორე მხრივ, ძალიან მნიშვნელოვანია რომ საზოგადოების განცდასა და ნდობაზე, სასამართლო ხელისუფლების მიმართ, ამ კუთხით, მოსამართლემ თავისი ქცევით შესაძლოა ნეგატიური გავლენა იქონიოს. აქედან გამომდინარე, ის სამართალდარღვევა რომელიც თქვენ ახსენეთ, შესაძლოა იყოს ისეთი სერიოზული, რის მიმართაც მსუბუქი სანქციები რაც არის გათვალისწინებული შესაბამისი ნორმატიული აქტით იქნას გამოყენებული.
ნაზი ჯანეზაშვილი: რა მექანიზმი უნდა არსებობდეს ასეთი შემთხვევებისთვის, ან თუ არსებობს უკვე, როდესაც მოსამართლის მიერ დაწერილი პოსტი საფრთხეს უქმნის სასამართლოს ავტორიტეტს? საბჭო როგორ უნდა მოიქცეს? რა მექანიზმები არსებობს, რომ ასეთ დროს სასამართლოს ავტორიტეტი დავიცვათ?
ლევან მესხორაძე: როგორც უკვე აღვნიშნე, ჩემთვის ამოსავალი წერტილი არის ის, რომ მოსამართლეს გამოხატვის თავისუფლება აქვს. კუდეშკინას საქმეში, მიუხედავად იმისა, რომ მწვავე განცხადებები გააკეთა რუსული სასამართლოების მიმართ ამ მოსამართლემ, მის მიმართ დისციპლინური სამართალწარმოების აღძვრა და სისრულეში მოყვანა, ევროსასამართლომ მიიჩნია ამ მოსამართლის გამოხატვის თავისუფლებაში უკანონო ჩარევა. მაგრამ იმ შემთხვევაში, თუ მოსამართლე იმ ზღვარს გადალახავს, იმ წითელ ხაზს, როდესაც მისი გამოხატვის უფლება შეიძლება დაექვემდებაროს გარკვეულ შეზღუდვებს, თუ ეს სასამართლოს მიუკერძოებლობას უქმნის საფრთხეს და კონკრეტულ ინდივიდუალურ საქმეზე მის ობიექტურ მიუკერძოებლობას, მე ვფიქრობ, შესაძლებელია, დისციპლინური სამართალწარმოების რომელიმე საფუძველში ჯდებოდეს, თუმცა დარწმუნებული არ ვარ.
ნაზი ჯანეზაშვილი: თქვენი აზრით, უვადოდ დანიშვნები რისთვის არის საჭირო, იყო თუ არა ქვეყანაში ამის მზაობა, რომ მოსამართლეთა უვადოდ დანიშვნის სისტემა შემოსულიყო? რისკებს თუ ხედავთ, ხომ არ კეტავს ეს სისტემას, წლების განმავლობაში შეიძლება არ გაჩნდეს ვაკანსია. თქვენი აზრით უვადოდ დანიშვნა რა გარანტიებს ქმნის და რა რისკებს შეიცავს?
ლევან მესხორაძე: პირველი, ის რაც ყველამ კარგად ვიცით, უვადოდ დანიშვნა, ეს არის ერთ-ერთი ბერკეტი სასამართლოს დამოუკიდებლობის მიზნით, რადგან უვადოდ დანიშნულ მოსამართლეზე პოლიტიკური კონიუნქტურის შესაძლო გავლენის არსებობა არის მინიმუმამდე დაყვანილი. ამიტომ ცალსახად, ეს არის ერთ-ერთი გარანტია, რომ უზრუნველყოფილ იქნეს სასამართლო დამოუკიდებლობა და მიუკერძოებლობა, როგორც ინდივიდუალური მოსამართლის, ალბათ ასევე მთელი სასამართლო ხელისუფლების. ამაზე მოწმობს ასევე მთელი რიგი საერთაშორისო რეკომენდაციები, სხვადასხვა საკონსულტაციო ორგანოს დასკვნები, მათ შორის ვენეციის კომისია, ასევე სახელმწიფოთა საუკეთესო პრაქტიკა, სადაც ასეთი პროცედურა არსებობს. რაც შეეხება ამის პარალელურ რისკებს, რა თქმა უნდა, სისტემა იკეტება, შეიძლება იქ მოხვედრის უფრო ნაკლები შესაძლებლობა გაჩნდეს მომავალში, მაგრამ მე ვფიქრობ, რომ აქ პირველი ინტერესი გადაწონის მეორეს და სწორედ ეს არის მიზეზი, რომ დღეს ერთ-ერთი ყველაზე ფუნდამენტური საკითხი არის სასამართლოს დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფა ქვეყანაში, ამიტომ ამ მექანიზმის გამოყენებით ეს შესაძლებელი გახდება და თუ ეს მიზანი მიიღწევა აქედან გამომდინარე, სხვა შესაძლო პოტენციური რისკები შეიძლება არაპროპორციული იყოს.
დისკრიმინაცია
საბჭოს წევრი ლევან გზირიშვილი: საკონსტიტუციო სასამართლო დისკრიმინაციის შეფასებისას იყენებს ორ ტესტს, ეს არის მკაცრი შეფასების ტესტი და რაციონალური დიფერენცირების ტესტი. რაში მდგომარეობს ამ ტესტების იდეა და როდის გამოიყენება თითოეული?
ლევან მესხორაძე: მკაცრი შეფასების ტესტი, როგორც მახსოვს, სხვათა შორის, ჩემი აზრით, საკონსტიტუციო სასამართლო ყოველთვის რთულად წერს, მე გამიჭირდა ყოველ შემთხვევაში აღქმა. რამდენიმე პრეცედენტი მაქვს ადრე წაკითხული, თუ არ ვცდები ინტენსივობასთან არის დაკავშირებული და მკაცრი შეფასების ტესტი, მაგალითისთვის, როგორც მახსოვს, გამოიყენება როდესაც კლასიკური ნიშნებია, სადაც მოპასუხე, ხელისუფლებას ეკისრება ლეგიტიმურობის, გონივრულობის შეფასების ძალიან მაღალი სტანდარტი.
სხვა საკითხები
საბჭოს წევრი ირმა გელაშვილი: კონსტიტუციის მიხედვით, ხელისუფლების განხორციელებისას ხალხი და სახელმწიფო შეზღუდულია ადამიანის უფლებებითა და თავისუფლებებით. თქვენ როგორ ფიქრობთ, ხალხი რომ შეზღუდულია, ეს რაში ვლინდება, როგორ არის შეზღუდული?
ლევან მესხორაძე: ჩემი აზრით, ეს ვლინდება იმ შეზღუდვებით, რაც კონსტიტუციით არის დაშვებული და შემდგომ არის განმარტებული საქართველოს კანონმდებლობით. ანუ იმის თქმა მინდა, რომ ზოგადად სახელმწიფო იცავს ადამიანის უფლებებს ეს არის თეორია, პრაქტიკა არის...
ირმა გელაშვილი: ეს სახელმწიფო რომაა შეზღუდული და ხალხი როგორ არის შეზღუდული?
ლევან მესხორაძე: ხალხი შეზღუდულია იმგვარად, რომ მაგალითად შეიძლება ძალიან შორს მივდივართ, მაგრამ მსჯელობაში მოგყვებით. მაგალითად, ჩვენი კანონმდებლობით ევროპის სოციალური ქარტიის მთელი რიგი უფლებები არ არის საერთოდ ასახული, ანუ ქვეყანა ამგვარ ვალდებულებას არ იღებს. სახელმწიფოები ყველა უფლებას კი არ იცავენ, არამედ იმ უფლებებს რომელიც მისი ნორმატიული აქტით გათვალისწინებული და გარანტირებული და არა ყველა რომელიც საერთაშორისო საზოგადოების მიერ არის აღიარებული
